29 Μαΐου 1453: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Κοινοποίηση:
ΑΛΩΣΗ

Αποφράδα ημέρα – δηλαδή ακατανόμαστη – η σημερινή! Γιατί; «Εάλω η Πόλις»: Η κραυγή αυτή δονούσε την ατμόσφαιρα όταν αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αγωνιζόμενος ηρωικά έπεφτε πλάι στους στρατιώτες του.

Οι Τούρκοι κάποτε πάτησαν την Πόλη. Όχι «γιατί ήταν θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει», αλλά γιατί όλα οδηγούσαν στην πτώση. Ο Γιάνης Κορδάτος εξετάζει μιαν άλλη πτυχή της Ιστορίας. Γράφει (και) για παράδοση από τον Παλαιολόγο…
«Ιστορικοί και οι Λατίνοι χρονογράφοι, αν και δεν συμφωνούν μεταξύ τους στην αφήγηση των τραγικών γεγονότων της άλωσης της πρωτεύουσας του Βυζαντίου, ωστόσο όλοι τους σχεδόν γράφουν ότι οι Τούρκοι μπήκαν μέσα στην Πόλη στις 29 Μαΐου ύστερα από μεγάλη επίθεση και μάχη και πως έγιναν σφαγές. Όμως – σύμφωνα με τις τουρκικές και πατριαρχικές πηγές – η Πόλη παραδόθηκε ύστερα από συμφωνία. Υποθέτουμε λοιπόν πως έγιναν διαπραγματεύσεις για συνθηκολόγηση και πως πάρθηκε η σχετική απόφαση από το υπουργικό συμβούλιο, όταν πια είχε φύγει ο Ιουστινιάνης και οι Γενοβέζοι είχαν παρατήσει την άμυνα. Είχε δημιουργηθεί τότε τέτοια κατάσταση μέσα στην Πόλη που ήταν αδύνατο πια να βαστάξει το κάστρο της, μία που οι ενωτικοί στασίαζαν και οι πολεμιστές έχασαν το ηθικό τους.

Ο Δούκας μας πληροφορεί πώς ακριβώς, γιατί η κατάσταση χειροτέρεψε πολύ και δεν υπήρχε σωτηρία, ο Παλαιολόγος έστειλε πρέσβεις στο σουλτάνο και ζήτησε να μάθει τους όρους για την παράδοση της Πόλης. Ότι έγιναν διαπραγματεύσεις, έπειτα από την απόφαση που πάρθηκε για την παράδοση, εξάγεται και από όσα γράφει Ο Κριτόβουλος, ότι δηλαδή στις 28 του Μάη επικράτησε στο τουρκικό στρατόπεδο απόλυτη ησυχία. Οι Τούρκοι νήστεψαν και το βράδυ κοιμήθηκαν. Αν ήταν παραμονή μεγάλης επίθεσης, στο τουρκικό στρατόπεδο θα γίνονταν μεγάλες προετοιμασίες και θα ήταν όλοι στο πόδι».
Και επανέρχεται στο θέμα ο Κορδάτος παραθέτοντας της πηγές του:
«Υπάρχουν όμως και οι τουρκικές πηγές καθώς και οι πατριαρχικές που ιστορούν διαφορετικά την άλωση της Πόλης, αλλά ας αρχίσουμε από τους Βυζαντινούς:

Ο Δούκας γράφει πώς το πρωί στις 29 του Μάη, άμα άρχισε η μάχη και σάλευε ο τόπος από το κανονίδι και κρύβονταν ο ήλιος από τα βέλη, μια πόρτα που την έλεγαν Κέρκόπορτα βρέθηκε ανοιχτή. Από την πόρτα αυτή μπήκαν στην αρχή καμιά πενηνταριά Τούρκοι κι ύστερα και άλλοι και άρχισαν να χτυπούν από μέσα από το κάστρο τους βυζαντινούς.

Ο Φραντζής, που ήταν μέσα στην Πόλη και από τους επίσημους μάλιστα, τα λέει κάπως διαφορετικά: Οι Ρωμαίοι – γράφει – πολεμούσαν με λύσσα στον κάμπο που τον περνάει ο ξεροπόταμος Λύκος, όταν ξαφνικά, είδαν στο κάστρο να κυματίζουν τουρκικές σημαίες και ώσπου να συνέρθουνε ακούστηκε μυριόστομη φωνή «η Πόλη πάρθηκε» και κόπηκαν τότες ολονόνε τα ύπατα».
Και πάμε στους «άλλους» που καταπιάστηκαν με τις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
«Και οι λατίνοι χρονογράφοι δεν προσθέτουν νέα και άγνωστα στοιχεία με τη διαφορά πως στις λεπτομέρειες δεν συμφωνούν απόλυτα αναμεταξύ τους. Για το άνοιγμα της Κερκόπορτας ουδείς άλλος εκτός από τον Δούκα δεν γράφει σχετικά και μάλιστα ούτε καν την ονοματίζουν. Αντίθετα ο Φραντζής τονίζει πως «όλες οι πύλες ήταν κλεισμένες ασφαλέστατα που δεν μπορούσε κάποιος να βγει ή να μπει». Άρα δεν ήταν δυνατόν να ξεχάσουν να κλείσουν την «Κερκόπορτα».

Ο Ρώσος ιστορικός Ντμίτρι Καντεμίρ (1673 – 1723), που έζησε για πολλά χρόνια στην Τουρκία και μελέτησε τα αυτοκρατορικά αρχεία, έγραψε την Ιστορία της ακμής και της παρακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Γράφει ότι στις 27 Μαΐου ο Παλαιολόγος βλέποντας ότι παρέλυσε η άμυνα σε πολλά σημεία μετά την αναχώρηση του Ιουστινιανού και των συμπολεμιστών του, αναγκάστηκε να στείλει πρέσβεις στο σουλτάνο για να παραδώσει την Πόλη με όρους και αυτό επιβεβαιώνεται έμμεσα και από όσα γράφει ο Δούκας.

Άγγελος από τον ουρανό θα έσφαζε τους Τούρκους…

Ο Δούκας γράφει, ότι ο Παλαιολόγος πολλές μέρες πριν πέσει η Πόλη έστειλε τους πρέσβεις του στον σουλτάνο, όμως δεν είναι πιστευτός γιατί όσο η άμυνα βαστούσε, οι ενωτικοί επικρατούσαν και δεν δέχονταν συζήτηση για συνθηκολόγηση. Άρα οι πρέσβεις στάλθηκαν τις τελευταίες κρίσιμες ημέρες. Όταν μαθεύτηκε η συνθηκολόγηση, ήταν φυσικό να δημιουργηθεί μεγάλη σύγχυση. Οι ενωτικοί μαζεύτηκαν προς το μέρος της Αγίας Σοφίας και της Πύλης του Ρωμανού για να φύγουν, όπως είχε οριστεί στη συμφωνία από ποιο μέρος θα έφευγαν. Οι ανθενωτικοί, όμως, έμειναν στα σπίτια τους και έβαλαν τα συμφωνημένα σημάδια στις πόρτες τους και έπεσαν να κοιμηθούν ήσυχοι, όπως μας πληροφορεί ο Δούκας. Όταν όμως το πρωί στις 29 του Μάη διαδόθηκε πως ο Παλαιολόγος αρνήθηκε να δεχτεί νέους όρους του Μωάμεθ, αυτοί πήγαν και άνοιξαν την Κερκόπορτα ή κατά τον Κριτόβουλο την πυλίδα Ιουστίνου, για να μπουν οι Τούρκοι μέσα. Η κυβερνητική εξουσία ήταν ανύπαρκτη. Ο καθένας από τους ενωτικούς κοίταζε πώς να γλιτώσει. Άλλοι έτρεχαν προς την παραλία της Προποντίδας και άλλοι κλείστηκαν στην Αγιά Σοφιά, πιστεύοντας τους χρησμούς και τις προφητείες, πώς θα κατέβαινε άγγελος από τον ουρανό για να σφάξει τους Τούρκους.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Ο τελευταίος Αυτοκράτορας
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Ο τελευταίος Αυτοκράτορας

Και τότε έγινε μακελειό που δεν περιγράφεται. Δεν γνώριζε το σκυλί τον αφέντη του! Μανιασμένοι Τούρκοι έσφαζαν όσους και όποιους βρίσκανε μπροστά τους. Οι ανθενωτικοί επικαλέστηκαν τη συμφωνία της παράδοσης και ο Μωάμεθ έδωσε προσταγή να τους αφήσουν να φύγουν. Στο άλλο μέρος όμως που ήταν οι ενωτικοί, οι Τούρκοι άλλους τους έσφαζαν κι άλλους τους αιχμαλώτιζαν. Από τους μεγάλους όμως της κλίκας των ενωτικών πολλοί σώθηκαν.

Μόνος κατάμονος ο Αυτοκράτορας!

Το χειρότερο όμως ήταν πως πολλοί από τους υπουργούς του Παλαιολόγου και πρώτος και καλύτερος ο Φραντζής το σκάσαν και άφησαν ολομόναχο τον αυτοκράτορα. Όλοι τον εγκατέλειψαν! Είχε βάλει τη βασιλική στολή του και κοίταζε και αυτός πως θα γλιτώσει. Το τι απόγινε δεν ξέρουμε. Σκοτώθηκε βέβαια, αλλά από ποιους, πώς και πού δεν το μαθαμε πότε. Οι πηγές που έφτασαν ως εμάς τα λένε πολύ μπερδεμένα. Μερικές λένε πως σκοτώθηκε πολεμώντας και πως όταν μπήκε ο σουλτάνος μέσα στην Πόλη και ρώτησε τον Νοταρά τι απόγινε ο βασιλιάς, πληροφορήθηκε πως σκοτώθηκε. Τότε πρόσταξε να βρεθεί το σώμα του. Κι άμα, καθώς λένε, βρέθηκε ακέφαλο διέταξε και το θάψανε. Άλλοι λένε πως ο Παλαιολόγος πνίγηκε κι άλλοι πως ήταν κρυμμένος και άλλοι πως δραπέτευσε. Όλα αυτά είναι θρύλοι που πέρασαν στη λαϊκή ποίηση εκείνου του καιρού. Ότι όμως η Πόλη παραδόθηκε από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και ο Παλαιολόγος υπέγραψε τη συμφωνία, βεβαιώνεται και από πατριαρχικές πήγες. Ο εκκλησιαστικός χρονογράφος Μαλαξός στην «Πατριαρχική Ιστορία» του μας δείχνει σχετικές διαφωτιστικές πληροφορίες.
Αλλά και ο ιστορικός της πατριαρχικής ιστορίας Αθανάσιος Υψηλάντης διηγείται σχεδόν τα ίδια και γράφει πως οι Τούρκοι στα χρόνια του σουλτάνου Σελίμ (1519) πήραν απόφαση να γκρεμιστούν οι εκκλησίες και να αναγκάσουν τους Χριστιανούς να αλλαξοπιστήσουν. Τότε ο Πατριάρχης πήγε στο σουλτάνο και του είπε πως αυτά που θέλει να κάνει είναι αντίθετα προς το Κοράνι και τη συμφωνία που υπογράφτηκε όταν πάρθηκε η Πόλη.

Τα τραγούδια και η αλήθεια τους

Εκτός όμως από τις πήγες υπάρχουν και οι θρύλοι και οι παραδόσεις που συμφωνούν με όσα γράφουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι η Πόλη έπεσε με συμφωνία. Το παλιό λαϊκό τραγούδι του Πόντου είναι χαρακτηριστικό και απηχεί την κατακραυγή των Ρωμιών της Τραπεζούντας για την προδοσία των ανθενωτικών:
«Την Πόλιν όντες όριζεν ο ΄Ελλεν Κωνσταντίνον, είχεν πορτάρους δίκλωπους κ αφέντες φοβετζάρους. Είχεν αφέντην σερασκέρ, τομ μέγαν Ιωάννην. Εκείνος είχε σύνοδον Ρωμαίους δωδεκάραν. Εκείνος είχε μεκχεμέν Ρωμαίους αφεντάδες. Εκείν’ κ’ εκρίναν δίκαια εδώκαν τα κλειδιά.
Ν. Πολίτου Τραγούδια του Ελληνικού Λαού.

Η ουσία είναι ότι η Κωνσταντινούπολη πάρθηκε από τους Τούρκους και η οπισθοδρόμηση στις περιοχές της Ανατολής παγιώθηκε. Οπισθοδρόμηση οικονομική, κοινωνική, πνευματική. Χρειάστηκε να περάσουν 400 χρόνια όπως γράφει ο Κορδάτος, «για να αναπτυχθούν νέες παραγωγικές δυνάμεις και να αλλάξουν οι παραγωγικές σχέσεις μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Και μόνο τότε βλάστησε και αντρώθηκε ο νεοελληνικός εθνισμός που με τα ανδραγαθήματα του στα 1821 ξάφνιασε και έδωσε δυνατά χτυπήματα στη φεουδαρχική και απολυταρχική Τουρκία».
Και η Ιστορία συνεχίζεται…

ΚΟΙΝΟΠΟΗΣΗ:

3 Σχόλια

  1. Το Βυζάντιο, η παπαδίστικη εξουσία, θα έπεφτε αργά ή γρήγορα, είναι το προκαθορισμένο τέλος όλων των αυτοκρατοριών. Ο Κύριος προνόησε να ζήσουμε κάτω από τον ζυγό των τούρκων γιατί αν είχαμε ενωθεί με τη Δύση θα είχαμε αφομοιωθεί από τους Λατίνους και δεν θα υφίστατο πλέον ελληνική φυλή.

  2. Το Βυζάντιο είχε τελειώσει πολλά χρόνια πριν, η άλωση ήταν πλέον τυπικό θέμα.

  3. Και για να πάμε στο σήμερα πάλι εχθροί έχουν μπει απ’τα δυτικά τώρα, ενώ πάλι διχόνοιες και διαξιφισμούς έχουμε στο εσωτερικό της πατρίδας. Ίδια ιστορία πάντα. Αναζητείται ελευθερία και δημοκρατία.

Comments are closed.