Η Γενοκτονία των Ποντίων, 1916-1923, με περισσότερους από 350.000 νεκρούς αποτελεί τη δεύτερη μεγάλη γενοκτονία του αιώνα μας.
Οι επιζώντες κατέφυγαν στον Άνω Πόντο (στην ΕΣΣΔ) και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, στην Ελλάδα. Τα γεγονότα αυτά αναγνωρίζονται επισήμως ως γενοκτονία από το ελληνικό κράτος, τη Γερμανία, την Κύπρο, την Αρμενία, την Σουηδία, ορισμένες ομοσπονδιακές δημοκρατίες της Ρωσίας, οκτώ πολιτείες των ΗΠΑτην Αυστραλία, την Αυστρία, την Ολλανδία, αλλά και από διεθνείς οργανισμούς, όπως η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών.
Η Βουλή των Ελλήνων, με αδικαιολόγητη καθυστέρηση πολλών δεκαετιών, έπραξε το αυτονόητο -εθνικό έναντι της Ιστορίας μας, αλλά και ηθικό έναντι της ανθρωπότητος- καθήκον της: Αναγνώρισε το 1994, και μάλιστα ομοφώνως, ως Γενοκτονία τις προμελετημένες και συστηματικές διώξεις και σφαγές που υπέστησαν οι Έλληνες του Πόντου κατά την περίοδο 1913-1923, ορίζοντας τη 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.
Την απόφαση αυτή το Ελληνικό Κοινοβούλιο συμπλήρωσε με νέο νόμο του 1998, διά του οποίου αναγνώρισε τον προφανή γενοκτονικό χαρακτήρα των διώξεων και σφαγών που υπέστησαν παράλληλα με τους Ελληνες του Πόντου και οι Ελληνες της Ιωνίας, των οποίων η αναγνώριση, δυστυχώς, δεν συνέβη το 1994, ως έδει.
Η 19η Μαΐου επελέγη ως Ημέρα Μνήμης, διότι κατά την ημέρα αυτή ο Οθωμανός αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ (αργότερα «Ατατούρκ») αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου, όπου ηγήθηκε κατόπιν του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος, μεταξύ των σκοπών του οποίου υπήρξε η συνέχιση και ολοκλήρωσης της διαδικασίας δημιουργίας -παντί τρόπω- ενός τουρκικού μουσουλμανικού εθνοκράτους∙ δηλαδή μιας παράλληλης με τη σύγχρονη τουρκική εθνογένεση διαδικασίας, η οποία, ως γνωστόν, οδήγησε στην οριστική εξόντωση του Ελληνισμού του Πόντου και, γενικότερα, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη θλιβερή-μαύρη επέτειο της θηριωδίας των Νεοτούρκων. Ένας αιώνας από την έναρξη της τελικής φάσης της Γενοκτονίας κατά των ελληνορθοδόξων πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Γενικά, η μακρά και περίπλοκη πορεία της σύγχρονης τουρκικής εθνογένεσης -από τα συντρίμμια της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- χαρακτηρίζεται από σειρά γεγονότων και διαδικασιών, μεταξύ των οποίων και η προαποφασισμένη και προγραμματισμένη από τους Νεότουρκους και τους κεμαλιστές εθνοκάθαρση και Γενοκτονία εναντίον των αυτοχθόνων αυτών χριστιανικών πληθυσμών.
Η τελευταία έλαβε την αρχή της το 1913 με τους εκτοπισμούς των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και αργότερα της Ιωνίας, συνεχίσθηκε με τους εκτοπισμούς και τις μαζικές σφαγές των Αρμενίων και των Ασσυρίων/Αραμαίων και των Ελλήνων το 1915 και εφεξής, και «ολοκληρώθηκε» με τα γενοκτονικά γεγονότα στον Πόντο και την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922
Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου έχει καταγραφεί στις μνήμες όλων όσοι τη βίωσαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Οι μαρτυρίες, άλλοτε γραπτές και άλλοτε διαδιδόμενες από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά, φθάνουν έως τις μέρες μας ζωντανές. «Η ίδια η μνήμη γινάμενη παρόν τη φωνή πήρε των δένδρων, των κυμάτων», γράφει στο «Αξιον Εστί» ο μεγάλος ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης. Η ιστορική μνήμη ενός λαού είναι ανεκτίμητος σύμβουλος και οδηγός για να χαράξει την πορεία του προς το μέλλον.
Η τουρκική θηριωδία στον μαρτυρικό Πόντο άφησε πίσω της εκατοντάδες χιλιάδες θυμάτων που εξολοθρεύθηκαν με εξαιρετικά άγριες και επώδυνες μεθόδους, χιλιάδες ξεριζωμένων που πήραν τον δρόμο για την Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους έναν λαμπρό ελληνορθόδοξο πολιτισμό τριών χιλιετιών και καμένη γη: 815 ελληνικές κοινότητες εξαφανίστηκαν, 960 σχολεία καταστράφηκαν και 1.134 εκκλησίες λεηλατήθηκαν.
Φωτογραφία από Επιτροπή Ποντιακών Μελετών
Το βλέμμα των απογόνων των επιζώντων παραμένει στραμμένο στην Ανατολή. Είναι βλέμμα νοσταλγικό, πολιτισμού, ιστορικής αυτοσυνειδησίας, ταυτότητας, διάσωσης μνημείων – όσων απέμειναν. Πολλές εστίες μέσα στην πατρίδα μας και στο εξωτερικό φυλάττουν την πάτρια παρακαταθήκη. Ο Ποντιακός Ελληνισμός δίνει τη μάχη του, και μάλιστα στα έμπροσθεν. Ετσι ήταν τότε στην πατρίδα και τώρα..
Στις 30 Ιανουαρίου 1923, στη Λωζάνη, υπεγράφη μεταξύ της Ελλάδας και της κεμαλικής Τουρκίας σύμβαση περί ανταλλαγής των ελληνορθοδόξων και μουσουλμανικών πληθυσμών Τουρκίας και Ελλάδας, αντιστοίχως. Βασικά, η σύμβαση περί ανταλλαγής αφορούσε μονάχα 192.000 Ελληνες/Ρωμιούς, αφού η πλειονότητα των επιζώντων είχε ήδη υποχρεωθεί, με εξαιρετικά βίαιο τρόπο από τους Τούρκους εθνικιστές, να εγκαταλείψουν την επαύριον της Μικρασιατικής Καταστροφής την πατρίδα τους. Δεδομένου του γεγονότος ότι οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Ανατολής άρχισαν να υφίστανται Γενοκτονία ήδη από το 1913, η τραγική μοίρα όσων επέζησαν στη νέα εθνικιστική Τουρκία ήταν προδιαγεγραμμένη…
Με τη Συνθήκη της Λωζάνης έκλεινε ένας μακρύς ιστορικός κύκλος που όρισε τα σύνορα της σύγχρονης Τουρκίας κατά τη μετεξέλιξή της από Οθωμανική Αυτοκρατορία σε έθνος-κράτος. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την περίοδο ενός μεγάλου μετασχηματισμού, από το 1914, με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, έως το 1923, οπότε η συνθήκη υπεγράφη.
Τόσο η αναγνώριση όσο και η ενθύμηση της Γενοκτονίας αποτελούν αναμφίβολα οφειλόμενη «ηθική δικαίωση» για τα θύματα, τους επιζώντες και τους απογόνους τους.
Μαρτυρίες που συγκλονίζουν
«Άρπαζαν τα παιδιά από τα πόδια και χτυπούσαν τα κεφάλια τους πάνω στα μεγάλα βράχια της ακτής, μέχρι να πεθάνουν»
Οι Τούρκοι, βλέποντας ότι δεν μπορούν να εφαρμόσουν το σχέδιο εξόντωσης των Αρμενίων στον ελληνικό πληθυσμό, εφηύραν σατανικότερο μέσον, με το οποίο και η πολιτική ανάγκη εξυπηρετούνταν και η εξόντωση επιτυγχανόταν. Το μέσο αυτό ήταν η εκτόπιση του Ελληνισμού του Πόντου στο εσωτερικό της Ανατολίας για δήθεν στρατιωτικούς λόγους. Αυτό σήμαινε, στην πραγματικότητα, αφαίρεση ολόκληρης της περιουσίας των Ελλήνων, παράδοση στις ορμές των τσετέδων (ατάκτων) καθ’ οδόν και στις διαθέσεις των Τούρκων στο εσωτερικό. Μέσα σε δριμύτατο χειμώνα, οι πληθυσμοί πόλεων και χωριών διατάσσονταν να εγκαταλείψουν εντός ελαχίστων ωρών τις εστίες τους, να ακολουθήσουν -κυριολεκτικά- πορείες θανάτου, να αναχωρήσουν προς τόπο άγνωστο που ορίσθηκε ως τόπος προσωρινής κατοικίας τους και που απείχε πάντοτε ημέρες και εβδομάδες μακριά πίσω από χιονοσκεπή βουνά και άβατες εκτάσεις.
Oσοι δεν μπορούσαν να βαδίσουν ένεκα των κακουχιών, της πείνας της εξάντλησης και του ψύχους εγκαταλείπονταν στους δρόμους. Eλληνες, άνδρες και γυναίκες, παιδιά, έφηβοι, νέοι και γέροι, πετάχτηκαν στις πλαγιές, στα χωράφια, στις ρεματιές, χωρίς ποτέ κανένας να μπορέσει να θάψει τα κορμιά τους… Θηλάζουσες μητέρες πέθαναν και τα βρέφη βύζαιναν τους στείρους και ψυχρούς μαστούς, έως ότου υποκύψουν ή διαμελισθούν και αυτά από τους τσετέδες. Ελάχιστοι οι εναπομείναντες και ακόμη λιγότεροι εκείνοι που ως σήμερα ζουν, θυμούνται και εξιστορούν στα παιδιά, στα εγγόνια, στα δισέγγονα και στα τρισέγγονά τους όσα έζησαν. Οι μαρτυρίες τους συγκλονίζουν.
«Έχασα το μωρόν απές σον κόσμον»
Εγγονή της 88χρονης γιαγιάς Ευθυμίας Παραστατίδου, κάτοικος Μελανθίου Κιλκίς, που γεννήθηκε στη βόρεια περιοχή της Τραπεζούντας, η οποία έφυγε κυνηγημένη από το σπίτι της μαζί με τον άνδρα της Χαράλαμπο. Σε ηλικία 25 χρόνων, παίρνοντας και τα δύο παιδιά της, τον Αναστάσιο και ένα ακόμη αβάπτιστο παιδί (κοριτσάκι), έφυγαν από τις πατρογονικές εστίες, εκτοπιζόμενοι και χωρίς δυνατότητα επιβίωσης.
«Σην στράταν όπως επαίναμε, μουρτάρ, με τα λώματα τσεριμένα, άρρωστοι, εγροίξα ότι το μωρόν απέθανεν. Ντο θα επήναμε; Εσκαψαν το χιον και εθάψαματο και με τ΄όματε γομάτα ασά δάκρε και το μυαλόν σην πατρίδα παίρουμε την ψυν σο στόμαν και πάμε. Ατό η στράτα τέλος κείχεν». Ολα αυτά γίνονται κατά το έτος 1922. Συνεχίζει η γιαγιά και σκουπίζοντας τα δάκρυά της στα αυλακωτά της μάγουλα λέει: « Ο άντρασημ, ο Χαράλαμον, ασά κακουχίας εκείνος πα επέθανεν. Οι Τουρκάντ εκυνήγανανε μας να σπάσνεμας, σολούχ να πάιρουμε κ΄εφέκανέ μας. Επόμνα μοναχέσα, αμόν τσατσίν σα γιαζιά. Τίναν να κλαίω; Το παιδίμ; Τον άντραμ; Το σπίτιμ; Τίναν; Αρα ετς εφτάσαμε σε έναν λιμάν, που έτον κι ξέρω. Αραεύω τον Αναστάς, πουδέν κιεν. Εχασα το μωρόν απές σον κόσμον. Αραεύατο με την αδελφήμ την Παρθένα (ατέ επόμνε με) πουθέν κεν. Εφέκαματο ση Θεού τ΄ομούτ (ελπίδα). Εφτάσαμε ση Σαλονίκην με την αδελφήμ. Ο Αναστάς, σα εξ μήνας απάν ευρέθεν, πώς έζησεν ατό το μωρόν θαύμα εν. Ο Ερυθρόν Σταυρόν ντο εποίκεν κι ξέρω εγκε μας τ’έναν σ’άλλον. Μετά από πέντε μήνας, εστείλανέ μας σο Κιλκίς σατό το χωρίον, αλλάξανέ μας και τα επίθετα. Από Παραστατίδου επήκανε με Παπαδοπούλου επειδή ο πεθερόμ έτονε ποππάς σην πατρίδα. Ατά θυμούμαι…».
Τον Τούρκο ιστορικά τον ξέρεις τι είναι ικανός να πράξει και τους προσφέρει στη υπόλοιπη ανθρωπότητα. Η ιστορία επαναλαμβάνεται η ζωή είναι ένας αέναος κύκλος ( δανεισμός)