Μία σημαντική φυσιογνωμία της Πολύτσανης είναι ο επίσκοπος Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου Σοφιανός. Υπήρξε ένας διακεκριμένος ιεράρχης και αργότερα, μετά την παραίτηση από το θρόνο, κατέστη μία από της εξέχουσες μοναστικές φυσιογνωμίες του 17ου και αρχών του 18ου αιώνα.
Η παρουσία και η δράση του επηρέασε την ρότα της ιστορίας της Ηπείρου. Κατέχοντας τους οίακες της πίστης και του έθνους οδήγησε την ολκάδα της επαρχίας του, και όχι μόνο, σε ασφαλές λιμάνι, ενώ είχε να αντιμετωπίσει δύσκολη φουρτούνα.
Έζησε σε τραγική εποχή για την Ήπειρο, διότι οι πιέσεις των Οθωμανών γίνονταν ανυπόφορες και οι χριστιανοί ομαδικώς εξισλαμίζοντο. Ο κίνδυνος ήταν τόσο μεγάλος, ώστε ο χείμαρρος της εξωμοσίας κατάκλυζε ολόκληρη την Ήπειρο. Ευτυχώς, κατά την κρισιμότατη αυτή στιγμή εμφανίσθηκε στα δύσμοιρα εκείνα εδάφη της Ηπείρου, ως απεσταλμένος του Θεού, ο όσιος επίσκοπος Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου Σοφιανός. Αρκετοί τον χαρακτηρίζουν πρόδρομο, απόστολο και ισάξιο του ιερομάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού. Και οι δύο, μαζί με άλλους άγνωστους ήρωες, με τα φλογερά κηρύγματά τους και την ίδρυση ελληνικών σχολείων ανέκοψαν το κύμα του ομαδικού εξισλαμισμού σε ολόκληρη την Ήπειρο και απέτρεψαν τον κίνδυνο του αφανισμού του χριστιανικού στοιχείου και της ελληνόφωνης κοινότητας στην ακριτική αυτή περιοχή.
Ακατάβλητος υπερασπιστής και Άγιος φύλακας
Ασφαλώς ο όσιος Σοφιανός, κατέχει ξεχωριστή θέση στο πάνθεο των ηρώων και των μαρτύρων του τόπου μας. Για την Πολύτσανη ιδιαίτερα, ο Όσιος αποτελεί την ηρωικότερη μορφή, τον εξοχότερο μάρτυρα και τον ακατάβλητο υπερασπιστή και φύλακα άγιό της.
Περί της καταγωγής του Σοφιανού, του χρόνου της γέννησής του, της ανάρρησής του στον επισκοπικό θρόνο της Δρυϊνουπόλεως και της παραίτησής του, οι πηγές δεν διασώζουν πολλές πληροφορίες. Πιθανώς, καταγόταν από την Πολύτσανη, όπως αυτό συμπεραίνεται από το προς αυτήν ιδιαίτερο ενδιαφέρον του.
Ο Οικονόμου στους επισκοπικούς καταλόγους των εν Ηπείρω ιεραρχών αναφέρει για τον Σοφιανό ότι εκόσμησε το θρόνο της Μητρόπολης Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου 1672-1770.
Αργότερα, λόγω του δύσκολου προβλήματος της εξωμοσίας, παραιτείται από το θρόνο και ως μοναχός πλέον, ιδρύει κατά το έτος 1672 στην Ιερά Μονή του Αγίου Αθανασίου Πολύτσανης σχολή με σκοπό τη διδασκαλία των ελληνικών γραμμάτων και τη διάδοση του χριστιανισμού.
Μαζί με άλλους κληρικούς και μοναχούς, ο όσιος Σοφιανός με τη διδαχή, τις συμβουλές και την ακατάβλητη υποδειγματική υπομονή, ύψωσε μεγάλο αναχαιτιστικό φράγμα στη βάρβαρη και αλλόθρησκη επιβουλή για εξισλαμισμό της περιοχής του.
Η αγιότης του, η θρησκευτική πίστη και ο ζήλος του ήταν τόσος, ώστε Οθωμανοί, Αρβανίτες και Έλληνες εξωμότες της Πρεμετής, του Αργυροκάστρου και του Δελβίνου ορκίζονταν στο όνομά του.
Το τέλος της πολύπλευρης δράσης και της πρόσκαιρης ζωής του τον βρίσκει στο Μοναστήρι του στην Πολύτσανη την 26η Νοεμβρίου του 1711.
Για την καλύτερη εκτίμηση της δράσης και των αγώνων του, εκτίθενται κατωτέρω τα ιστορικά γεγονότα τόσο της εποχής του, όσο και της περιοχής όπου έζησε και έδρασε.
Αναχαίτισε τον ακραίο Ισλαμισμό
Ο βιογράφος του οσίου Σοφιανού καταγράφει και άλλο ένα θαύμα, που τον κατέστησε περισσότερο σεβαστό σε όλους τους πληθυσμούς της περιοχής. Πολλοί είναι αυτοί, που μνημονεύουν το σημείο αυτό, όμως χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Αθανασίου Λίνα: «Πριν από 250 χρόνια είχε περάσει κάποιος διαβάτης από την Πολίτσανη και φιλοξενήθηκε μία βδομάδα στο μοναστήρι. Εκεί μία μέρα ο Άγιος Σοφιανός και ο διαβάτης συζητούσαν για κάποιο θαύμα, που άκουγε και ο ηγούμενος της Μονής. Σε μία στιγμή ο ξένος γυρίζει και λέγει: «Δεν το πιστεύω»·. Γυρίζει τότε ο Άγιος και λέγει: «Θέλεις να πιστέψεις; Ναι! Καλά λοιπόν»·. Στη φωτιά ήταν τρία δαυλιά από άγρια κερασιά που καίγονταν. Φωνάζει έναν μικρό καλόγερο και του λέει: «Πάρε την αξίνα κι ένα φτυάρι κι ελάτε μαζί μου».
Παίρνοντας και τα αναμμένα δαυλιά στα χέρια, έτσι λοιπόν φλογισμένα καθώς ήταν, τα φύτεψε ο όσιος Σοφιανός και είπε: «Το Μάιο θ’ ανθίσουν και θα κάμουν καρπό». Και πράγματι με τη δύναμη της πίστης και την ευλογία του Θεού το θαύμα έγινε και μέχρι σήμερα τα τρία αυτά δεντράκια έχουν ύψος ενός μέτρου περίπου και είναι πολύ χοντρά. Μα από τα πλάγια τα κλωνάρια που έχουν μεγαλώσει, είναι πολύ ψηλά και σκιάζουν τους τάφους 15 Πολιτσανιτών που πολέμησαν με τον Τάσιο Φετάνη, γιατί ήθελε να υποτάξει την Πολίτσανη και να την κάμει τσιφλίκι του».
Σύμφωνα με τον Μπαρά «αργότερα η κατάσταση έγινε εκρηκτική και οι αρνησίθρησκοι επικίνδυνα απειλητικοί. Τότε ο Σοφιανός δεν μπόρεσε να κρατηθεί περισσότερο στα παρασκήνια. Έζωσε το σπαθί του κι επήρε δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια της Νεμέρτσικας. Βρέθηκε από τους πρώτους εκεί, που τον καλούσε το καθήκον της τιμής, ανάμεσα στο αγωνιζόμενο ποίμνιό του, και το εσκέπασε με τις ηγετικές του φτερούγες. Έστησε λοιπόν το λημέρι του στο Μοναστήρι του Άη – Θανάση στην Πολύτσιανη».
Κατά το Γερμανό γεωγράφο Philippson: «παραιτηθείς προσήλθεν εις την παρά την Πολύτσανην Μονήν του Αγίου Αθανασίου, ίνα διδάξω τους περιοίκους και ενίσχυσω αυτούς εις την εγκαρτέρησιν και την αποτροπήν του κινδύνου της εξωμοσίας».
Με τα δραστικά αυτά μέτρα ο όσιος Σοφιανός αναχαίτισε τον ομαδικό εξισλαμισμό και έσωσε ολόκληρη την Ήπειρο, στη μεταβατική αυτή εποχή. Ο κατεξοχήν ιστοριοδίφης της Ηπείρου Π. Αραβαντινός σημειώνει: «Ο σεβάσμιος ούτος ανήρ τα μέγιστα συνετέλεσεν εις αναχαίτισιν του χειμάρρου της εξωμοσίας του απειλούντος να κατακλύσω ολόκληρον την Ήπειρον».
Ο Λαμπρίδης επίσης για το θέμα παρατηρεί: «Εάν η οσημέραι παρατηρουμένη πρόοδος του Ισλαμισμού δεν ανεχαιτίζετο υπό του ιερού τούτου αποστόλου και δεν απεμακρύνοντο εκ του τμήματος τούτου οι εξωμοτούντες, δεν θα εισέδυεν αρά γε ο Ισλαμισμός εις Πωγώνι βραδύτερον και εις Ζαγόριον, καίτοι οι κάτοικοι αμφοτέρων των τμημάτων αγνοί Έλληνες είναι;».
Εμψυχωτής Ρωμιοσύνης και Χριστιανοσύνης
Άλλος ένας βαθύς γνώστης της ηπειρωτικής ιστορίας, ο Φάνης Μιχαλόπουλος, σε μία σημαντική μελέτη για τον όσιο Σοφιανό, γράφει ως συμπέρασμα: «Όταν ο Ελληνισμός κινδύνευε να χαθεί στην Ήπειρο, εξαιτίας των αθρόων εξισλαμισμών, υπήρξεν ο πρώτος που ορθώθηκε εναντίον του μιάσματος και με τις ομιλίες του και τη θεία του έξαρση, κατώρθωσε να το σταματήσει. Αν στο αλύτρωτο εκείνο τμήμα της Βορείου Ηπείρου σώζονται Έλληνες, αυτό οφείλεται στον άγιο Σοφιανό και στον κατόπιν μεγάλο εθναπόστολο πάτερ Κοσμά, που κι ’ αυτός περιηγήθηκε τα μέρη εκείνα και τα ενίσχυσε στο θρησκευτικό κι’ εθνικό πεδίο. Ο Σοφιανός πρέπει να αριθμηθεί μεταξύ των μεγάλων αναγεννητών της εθνότητας».
Και ο Μπαράς λέει ακόμα: «Άρα ο Παπά Γιάννης από τις απάτητες βουνοπλαγιές της Μουργκάνας και ο Σοφιανός από τα ψηλώματα της Νεμέρτζικας, μαζί με τους άλλους αφανείς ήρωες και το ανώνυμο και αλογάριαγο πλήθος των αγωνιστών, εκράτησαν την Ρωμιοσύνη και Χριστιανοσύνη εκεί απάνω στα βόρεια μέρη της Ηπείρου».
Μαρτυρία για τα θαυμαστά σημεία του Αγίου Σοφιανού
«Ονομαζόμαστε Παναγιώτης και Σταυρούλα Χατζηκωστή. Είμαστε παντρεμένοι με τρία παιδιά και κατοικούμε στην Κύπρο, συγκεκριμένα στην Λευκωσίας. Τον Νοέμβριο του 2015 είχαμε την ευλογία να γνωρίσουμε και να ζήσουμε τα θαυμαστά σημεία του μέχρι τότε αγνώστου για μας αγίου Σοφιανού επισκόπου Δρυινουπόλεως και Αργυροκάστρου (+ 26-11-1711).
Ωστόσο τον άγιο Σοφιανό τον είχαμε ακούσει από τον νονό μου Αριστοτέλη Φ.., ο οποίος με δύο πιστούς άλλους λευκωσιάτες, τον κ. Κωνσταντίνο Μ.. και κ. Ευστάθιο Χ.. τον Οκτώβριο του 2015 επισκέφτηκαν την Πολύτσανη της Βορείου Ηπείρου, στη σημερινή νότια Αλβανία, όπου βρίσκεται το σκήνωμά του και το κενοτάφιο. Στο ιερό προσκύνημα τους συνόδευε ο π. Νεκτάριος Πέττας. Εκεί στην Πολύτσανη, όπως μας διηγείτο ο κ. Αριστοτέλης και μας δείχνει και το βίντεο, που τράβηξε, τους υποδέχτηκε ο αγωνιστής εφημέριος π. Ευθύμιος Καλαμάς. Εκεί τελέσθηκε τελέσθηκε η Ι. Παράκληση ενώπιον του Οσίου. Μάλιστα για να φθάσουν μέχρι εκεί, ο Άγιος έκανε πολλά θαύματα, ανοίγοντας τον δρόμο διάπλατα. Ο νονός μου συνεχώς έλεγε να μνημονεύουν το όνομά μου Σταυρούλα για να έχει η οικογένειά μου υγεία.
Ωστόσο ένα μήνα αργότερα, την 25η Νοεμβρίου, παραμονήν της εορτής του αγίου Σοφιανού, παρευρέθηκα στο Στρόβολο στο σπίτι του νονού μου, όπου βρισκόταν ο π. Νεκτάριος, επ’ ευκαρία μιάς Αγιολογικής Επιστημονικής Ημερίδας της Ι. Μητροπόλεως Κηρυνείας. Ετελείτο το μυστήριό του Αγίου Ευχελαίου και όλοι οι παρευρισκόμενοι είχαμε την ευλογία να προσκυνήσουμε τμήμα του λειψάνου του από το αρχιερατικό χέρι του αγίου Σοφιανού, το οποίο κάποτε κατείχε ο πρώην μητροπολίτης Αργυροκάστρου Παντελεήμων.
Το λείψανο είχε πορφυρό χρώμα και ήταν ζεστό και συνεχώς πύρωνε! Είχες την αίσθηση ότι προσκυνούσες τον ίδιο τον Άγιο ζωντανό. Κάποιοι προσκυνητές ομολόγησαν ότι ένιωσαν να προσκυνούν σάρκα και άλλοι ένιωσαν έντονη ευωδία. Ο Άγιος ως σημειοφόρος έδειχνε στον κάθε ένα μας διαφορετικά ουράνια σημάδια. Σε μία κυρία με τον γιό της, που ασθενούσαν, τους έδειξε μέσα από φοβερά σημεία ότι δίνει μάχη να τους θεραπεύσει. Όλοι όμως συγκλονισθήκαμε από τα θαύματα, που ο Άγιος μας αξίωσε να ζήσουμε!
Θέλοντας να κρατήσουμε την χάρη του σημειοφόρου Αγίου στο σπίτι μας, δεν είχαμε χαλάσει το στεφάνι, στο οποίο αποτέθηκε το άγιο λείψανό του. Και η χάρη του Αγίου μας δόθηκε για άλλη μία φορά απλόχερα! Τα λουλούδια για δεκαπέντε ημέρες διατηρήθηκαν από μόνα τους αμάραντα, όπως ακριβώς την πρώτη ημέρα, που φτιάχθηκε το στεφάνι! Τηλεφωνήσαμε στον π. Νεκτάριο, για να του πούμε ότι τα λουλούδια παραμένουν αμάραντα και μας είπε, όταν αρχίσουν να ξεραίνονται, να τα καπνίσουμε (θυμιατίσουμε) ως ευλογία. Πράγματι τα τοποθετήσαμε στην ταράτσα ώστε από τον ήλιο να ξεραθούν, όμως το θαυμαστό σημείο επιμένει, δεν αποσυντίθενται και διατηρούνται σαν να κοιμούνται, διατηρώντας το χρώμα τους και την σύνθεσή τους. Τα βάζουμε σε πλαστικό σακουλάκι και να δίνουμε ευλογία και στα χέρια πιστών ευωδιάζουν. Μάλιστα δώσαμε και σε έναν ευλαβέστατο και πατερικότατο Πανιερώτατο Αρχιερέα της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Κύπρου, ο οποίος αφού αφαίρεσε το καπέλο του, ασπάστηκε το άνθος και είπε ότι πράγματι είναι σαν να είναι ζωντανό άνθος τριαντάφυλλου σε νάρκη. Τότε το έβαλε πάνω του ως ευλογία. Πραγματικά ο Όσιος είναι ένα από τα μυρίπνοα άνθη του Παραδείσου».
Πηγή: Αρχιμανδρίτου Νεκταρίου Ν. Πέττα, Προέδρου του μη κερδοσκοπικού Ινστιτούτου «Χριστόφορος Παπουλάκος», «Ο Όσιος Σοφιανός, Επίσκοπος Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου, Ο Σημειοφόρος († 26-11-1711) και η Πολυτσάνη Πωγωνίου»
