Η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν παρουσιάζεται διεθνώς σαν ένας περιφερειακός γίγαντας, έτοιμη να επαναφέρει τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στην πραγματικότητα όμως, όπως επισημαίνει σε άρθρο γνώμης της στο Foreign Affairs η Asli Aydintasbas, διευθύντρια του Προγράμματος για την Τουρκία στο Brookings Institution, η χώρα αυτή μοιάζει περισσότερο με έναν γίγαντα με ξύλινα πόδια: επιβλητική στην όψη, αλλά εύθραυστη και ανίκανη να σταθεί σταθερά.
Η στρατηγική φιλοδοξία του Ερντογάν βασίζεται στην εκμετάλλευση της πτώσης του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία και στη βραχύβια υποστήριξη του Ντόναλντ Τραμπ. Στην αφήγηση του Τούρκου προέδρου, η Τουρκία δεν περιορίζεται στα 782.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της· προορίζεται να ηγηθεί της Μέσης Ανατολής, εφαρμόζοντας το οθωμανικό μοντέλο «Millet», όπου οι διάφορες κοινότητες συνυπάρχουν υπό τον απόλυτο έλεγχο του σουλτάνου.
Η ωμή πραγματικότητα είναι σκληρή: η οικονομία καταρρέει, η κοινωνία υποφέρει από τον πληθωρισμό και την κατάρρευση του νομίσματος, ενώ η κρατική μηχανή έχει ατροφήσει εξαιτίας της υπερσυγκέντρωσης εξουσιών και των εκκαθαρίσεων. Η Τουρκία του 2025 είναι ένα κράτος που δείχνει ισχυρό εξωτερικά, αλλά στην ουσία δεν διαθέτει τους πόρους ούτε την οργανωτική επάρκεια για να υποστηρίξει κανένα περιφερειακό σχέδιο.
Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στις φιλοδοξίες της Άγκυρας είναι το Ισραήλ, η στρατιωτική κυριαρχία του οποίου και οι συνεργασίες του με Ελλάδα και Κύπρο περιορίζουν δραστικά την τουρκική επιρροή στη Συρία και τη Γάζα. Οι ανταγωνιστικές προσεγγίσεις των δύο χωρών έχουν εγκλωβίσει την Τουρκία σε ένα «δίλημμα ασφαλείας», αναγκάζοντάς την να καταναλώνει στρατιωτικούς, οικονομικούς και διπλωματικούς πόρους για να περιορίσει τη δράση του Ισραήλ αντί να επενδύει στη δημιουργία βιώσιμων θεσμών και συμμαχιών.
Η στρατηγική στη Συρία αποκαλύπτει το εύθραυστο θεμέλιο του τουρκικού οράματος. Η Άγκυρα στηρίζει το νέο καθεστώς, παρέχοντας εκπαίδευση, τεχνογνωσία και ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ ταυτόχρονα επιχειρεί διαπραγματεύσεις με το PKK για να διασφαλίσει την εσωτερική σταθερότητα. Όμως οι δημοσιονομικοί περιορισμοί είναι τέτοιοι που η νέα συριακή κυβέρνηση αναγκάζεται να στραφεί στο Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία, ενισχύοντας την επιρροή του Κόλπου σε βάρος της Άγκυρας.
Η εικόνα της «Pax Turkica» – ένας τουρκικός αιώνας ηγεμονίας – καταρρέει μπροστά στη σκληρή πραγματικότητα. Η στρατιωτική ισχύς και τα drones δεν μπορούν να καλύψουν την απουσία θεσμικής επάρκειας, οικονομικής δυνατότητας και συνεπούς διπλωματίας. Το στρατιωτικό αποτύπωμα εκτείνεται από τον Καύκασο ως τη Λιβύη και τη Μαύρη Θάλασσα, αλλά η στρατιωτική ισχύς μόνη της δεν δημιουργεί βιώσιμη περιφερειακή τάξη.
Η εσωτερική πολιτική εικόνα της Τουρκίας δεν βοηθά: το κυβερνών κόμμα κατέγραψε το χειρότερο εκλογικό αποτέλεσμα από το 2003, ενώ η κοινωνία βιώνει καθημερινά οικονομική ασφυξία. Το κενό θεσμικής ικανότητας και η φθίνουσα νομιμοποίηση περιορίζουν δραματικά τη δυνατότητα της Τουρκίας να επιβάλει τα περιφερειακά της σχέδια. Ένα κράτος που δεν μπορεί να εγγυηθεί την εσωτερική σταθερότητα δεν μπορεί να φέρει ειρήνη ή τάξη έξω από τα σύνορά του.
Η Τουρκία συνεχίζει να τρέφει μεγαλεπήβολα όνειρα: πολυεθνικό μοντέλο τύπου Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Pax Turkica, «τουρκικός αιώνας». Στην πράξη όμως, παραμένει μια χώρα αδύναμη, εγκλωβισμένη σε εσωτερικά προβλήματα και περιορισμένη από την ισχύ των γειτόνων της. Η υπερδύναμη που εμφανίζεται στην επιφάνεια είναι στην ουσία ένας γίγαντας με ξύλινα πόδια. Κάθε νέο περιφερειακό εγχείρημα κινδυνεύει να αποκαλύψει το χάσμα ανάμεσα στη φαντασίωση και την πραγματικότητα, υπενθυμίζοντας σε όλους ότι η «Μεγάλη Τουρκία» του Ερντογάν είναι πάνω απ’ όλα μια ψευδαίσθηση.
Όπως επισημαίνει η Asli Aydintasbas στο Foreign Affairs, η Τουρκία μπορεί να παραμένει παίκτης στη Μέση Ανατολή, αλλά η φανταστική εικόνα αυτοκρατορικής μεγαλοπρέπειας δεν μπορεί να κρύψει την οικονομική αδυναμία, την έλλειψη θεσμών και την περιορισμένη νομιμοποίηση της Άγκυρας.
