Πώς χάθηκαν πάνω από 700εκατ. δολάρια. Μια νεαρή έπεισε τους ισχυρότερους επενδυτές των ΗΠΑ και την πολιτική ηγεσία της χώρας πως θα αλλάξει την ιστορία του συστήματος υγείας
Στα 19 της η Ελίζαμπεθ Χολμς άφησε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ ώστε να κυνηγήσει το όνειρο της. Για να ακριβολογούμε, ώστε να πείσει άλλους να τη βοηθήσουν να κυνηγήσει το όνειρο της. Με την χαρισματική της προσωπικότητα και εκμεταλλευόμενη το κλίμα της εποχής, η Χολμς εξελίχθηκε σε ένα πρόσωπο-φαινόμενο και κορυφαίοι Αμερικάνοι επενδυτές έσπευσαν να ποντάρουν πάνω της. Τελικά η υπόθεση εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες «φούσκες» όλων των εποχών κι ένα εντελώς αμερικάνικο σκάνδαλο.
Η ιδέα
Οι καθηγητές της στο Στάνφορντ συμφωνούσαν ότι πρόκειται για ένα πολύ ξεχωριστό άτομο. Τη συνέκριναν με ιστορικές ιδιοφυίες και προέβλεπαν λαμπρό μέλλον. Η Ελίζαμπεθ Χολμς λοιπόν απέκτησε από πολύ νωρίς τη φήμη του φαινομένου. Όταν το 2003 αποφάσισε να παρατήσει τις σπουδές της στο Στάνφορντ και να ιδρύσει τη δική της εταιρία πολλοί ήταν εκείνοι που δήλωναν βέβαιοι ότι θα πετύχει. Αυτό αποτέλεσε μια καλή βάση ώστε η Χολμς να εμφανίζεται σαν ένα άτομο πάνω στο οποίο αξίζει να επενδύσεις.
Η ιδέα που είχε ήταν πράγματι εξαιρετική και υποστήριζε ότι γεννήθηκε μέσα από τον φόβο της για τις βελόνες. Δεν θα ήταν καταπληκτικό να εφευρισκόταν ένα εργαστήριο αιματολογικών εξετάσεων «τσέπης»;.
Μια… μαγική συσκευή μικρού μεγέθους στην οποία θα έβαζες το δάχτυλο σου κι αυτό, παίρνοντας μια σταγόνα αίμα, θα έκανε, μέσα σε λίγη ώρα, βασικές αιματολογικές εξετάσεις και θα σου έδινε τα αποτελέσματα.
Η συσκευή της Χολμς θα μπορούσε να σώσει εκατομμύρια ζωές με άμεσες και συνεχείς εξετάσεις και θα έβαζε τέλος στην ταλαιπωρία και την αναμονή. Σε εμπορικό επίπεδο θα ήταν κάτι το μοναδικό καθώς σταδιακά ο καθένας θα μπορούσε να το αγοράσει για το σπίτι του.
Η ιδέα ήταν εκπληκτική και το προφίλ της Χολμς υπερίσχυσε εκείνων που μιλούσαν για κάτι τεχνολογικά ανέφικτο.
Theranos
Το πρότζεκτ ονομάστηκε Theranos (προφέρεται Θέρανος). Το όνομα προέκυψε παίρνοντας συλλαβές από τις ελληνικές λέξεις «θεραπεία» και «διάγνωση». Η Χολμς ξεκίνησε την εταιρία με τα χρήματα που είχε αποταμιεύσει η οικογένεια της για τις σπουδές της αλλά γρήγορα προσέλκυσε επενδυτές. Νοίκιασε γραφεία, προσέλαβε κυρίως νεαρούς επιστήμονες και οργάνωσε μια επιθετική επικοινωνιακή πολιτική. Στο πλευρό της βρισκόταν πάντα ο «Σάνι» (φωτό). Πρόκειται για τον Πακιστανό επιχειρηματία Ραμές Μπαλβανί ο οποίος, όταν ξεκίνησε το πρότζεκτ Theranos, ήταν περίπου 40 ετών και ήδη πάμπλουτος από την πώληση λογισμικού. Η Χολμς και ο «Σάνι» διατηρούσαν ερωτική σχέση την οποία κρατούσαν κρυφή, αν και αποτελούσε κοινό μυστικό στους κόλπους της εταιρίας.
Silicon Valley, πολιτικοί και επενδυτές στα πόδια της
H Χολμς επανεφηύρε τον εαυτό της για να γίνει ακόμα πιο πειστική. «Ξεπατίκωσε» το στιλ του Στιβ Τζομπς, έκανε πιο έντονο το μακιγιάζ της και άλλαξε ακόμα και τη φωνή της. Σε συνεντεύξεις και ομιλίες της φαινόταν ένα άτομο που ξέρει απολύτως τι θέλει και πώς να το πετύχει.
Κατάφερε να γοητεύσει τόσο τη Silicon Valley όσο και τον πολιτικό κόσμο. Απέκτησε στενές σχέσεις με την οικογένεια Κλίντον κι έγινε προστατευόμενη του Χένρι Κίσιντζερ και του πανίσχυρου πρώην υπουργού των Ρεπουμπλικάνων Τζορτζ Σουλτς. Εξελίχθηκε σε μια υπερκομματική φιγούρα η οποία με την ιδέα της θα άλλαζε την ιστορία της ανθρωπότητας.
Αυτή η εικόνα οδήγησε σε εκτόξευση. Από το νοικιασμένο υπόγειο στο Στάνφορντ και την αξιολόγηση στα 30εκατ δολάρια το 2004, η Theranos έγινε μέσα σε δύο χρόνια μια εταιρία ενός δισεκατομμυρίου με πολυτελή γραφεία και τεράστιο payroll.
To 2014 η Theranos εκτιμήθηκε στα 10 δις. δολάρια (!) και η Χολμς πόζαρε στο πρωτοσέλιδο του περιοδικού Forbes σαν η πλουσιότερη νέα επιχειρηματίας στον κόσμο. Η εταιρία έφτασε σε σημείο να αποκτήσει πρόσβαση σε ένα ποσό που έφτασε το ενάμισι τρισεκατομμύριο δολάρια. Όλοι ήθελαν να επενδύσουν στην Theranos και η Χολμς το εκμεταλλευόταν. Η οικογένεια Γουόλτον (Walmart) έδωσε 150εκατ. δολάρια, ο Ρούπερ Μέρντοχ 121, η μετέπειτα υπουργός του Τραμπ Μπέτσι Ντέβος 100, όσα και η οικογένεια Κοξ και ο Λάρι Έλισον. Το 2012 η Safeway ανακοίνωσε ότι επενδύει 350εκατ. δολάρια στη Theranos ώστε οι συσκευές εξετάσεων να μπουν στα καταστήματα της. Μετά από συνεχείς αναβολές τελικά σε κάποια σούπερ μάρκετ της Safeway πράγματι τοποθετήθηκαν τα… μαγικά κουτιά της Theranos.
Trust me, I know what I’ doing
Η Χολμς αρχικά ονόμασε τη συσκευή της Edison και στη συνέχεια Mini-Lab και σταδιακά άλλαξε το αφήγημα για το πώς ακριβώς θα λειτουργεί και τι θα προσφέρει. Εντός της Theranos τα προβλήματα γιγαντώνονταν καθώς πολλοί ήταν εκείνοι που δεν έβλεπαν πρόοδο και συνειδητοποιούσαν ότι όσα λέει η Χολμς δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η Theranos τους απέλυε και τους ανάγκαζε να υπογράψουν συμβόλαια εμπιστευτικότητας. Με όπλο το πανίσχυρο νομικό επιτελείο της, η εταιρία έκλεινε το στόμα σε όποιον διατύπωνε αντιρρήσεις για τον τρόπο λειτουργείας και ενστάσεις για τη λειτουργικότητα και αξιοπιστία της συσκευής.
Από τις αρχές του 2015 ξεκίνησε επίσημα η αμφισβήτηση στις ικανότητες της Theranos. Οι ελληνικής καταγωγής καθηγητές Γιάννης Ιωαννίδης και Ελευθέριος Διαμαντής δημοσίευσαν έρευνες τόσο για την έλλειψη χειροπιαστών στοιχείων όσο και για το γεγονός ότι οι ισχυρισμοί της εταιρίας ήταν υπερβολικοί.
Η Χολμς χρησιμοποίησε το ζήτημα της ασφάλειας σαν ασπίδα. «Πώς θα μπορούσα να αποκαλύψω τόσο σημαντικά βιομηχανικά μυστικά;» ρώτησε τους επικριτές της και για να ενισχύσει την αξιοπιστία της κάλεσε τον τότε αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν στο εργαστήριο. Στον Μπάιντεν έγινε μια σκηνοθετημένη παρουσίαση με ψεύτικα στοιχεία ενώ κάποιες πόρτες παρέμειναν κλειστές. Ο αντιπρόεδρος εντυπωσιάστηκε.
Η Χολμς συνέχισε να δίνει συνεντεύξεις και ζητούσε να την εμπιστευτούν τονίζοντας ότι έχει μια ομάδα που ξέρει τι κάνει. Από την ανάλυση όμως των λεγομένων της ήταν φανερό πως πλέον το αφήγημα είχε αλλάξει.
Η βασίλισσα είναι γυμνή
Τον Οκτώβριο του 2015 η Wall Street Journal δημοσίευσε εκτενή έρευνα του δημοσιογράφου Τζον Καρεϊρού η οποία έριχνε φως στην τεράστια απάτη της Theranos. Οι συσκευές ήταν παντελώς αναξιόπιστες και δυσλειτουργικές. Η εταιρία κατέφευγε σε τεχνάσματα και αναλύσεις σε συσκευές άλλων εταιριών για να δώσει αποτελέσματα. Ασθενείς και γιατροί παραπονούνταν πως τα αποτελέσματα των Mini-Labs ήταν λανθασμένα και οδηγούσαν σε διαγνώσεις προβλημάτων που δεν υπήρχαν. Το τσίμπημα στο δάχτυλο και η μια σταγόνα αίμα, που διαφήμιζε η Χολμς, είχε πάρει περίπατο και πλέον ζητούσαν από το κοινό να δώσει αίμα με την κλασική μέθοδο της βελόνας. Οι αποκαλύψεις συνεχίστηκαν και δεν άφηναν περιθώριο για αμφισβήτηση. Η Theranos ήταν μια τεράστια φούσκα, πωλούσε τεχνολογία η οποία δεν υπήρχε και με τεχνάσματα εξαπατούσε κοινό και αρχές.
Η Χολμς επιχείρησε με νομικές και πολιτικές πιέσεις να βάλει τέλος στα δημοσιεύματα. Ζήτησε ακόμα και τη βοήθεια του Ρούπερτ Μέρντοχ, στον οποίο ανήκει η Wall Street Journal, αλλά προς τιμήν του απάντησε πως έχει εμπιστοσύνη στους δημοσιογράφους του. Η βασίλισσα της Silicon Valley δεν μπορούσε πλέον να κρύψει ότι είναι… γυμνή.
Η εκκωφαντική πτώση
Μετά τις αποκαλύψεις οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Οι αρχές εισέβαλαν στα εργαστήρια της Theranos και επιβεβαίωσαν ότι η τεχνολογία που διαφήμιζε δεν υπήρχε ούτε θα δημιουργούταν στο άμεσο μέλλον. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2018 η εταιρία ανακοίνωσε και επίσημα ότι παύει να λειτουργεί. Οι υπάλληλοι απολύθηκαν και όσα χρήματα είχαν απομείνει επέστρεψαν στους επενδυτές. Ήδη όμως πάνω από 700εκατ. δολάρια είχαν κάνει φτερά.
Ακολούθησαν διώξεις κατά της Χολμς και του «Σάνι». Μεταξύ άλλων κατηγορήθηκαν για απάτη και συνωμοσία με σκοπό την εξαπάτηση κοινού και επενδυτών. Τον Ιούλιο του 2022 ο Ραμές «Σάνι» Μπαλβανί καταδικάστηκε σε 12 χρόνια και 11 μήνες. Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς η Ελίζαμπεθ Χολμς καταδικάστηκε σε φυλάκιση 11 ετών και τριών μηνών.
Εκτίουν και οι δύο τις ποινές τους. Μέσα από τη φυλακή η Χολμς επιμένει πως εξαπατήθηκε από τους συνεργάτες της. «Προσέλαβα τους καλύτερους και δεν περίμενα ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο» λέει και υποστηρίζει πως ακόμα ονειρεύεται να αλλάξει την ιστορία στον τομέα της υγείας.