Όλο και περισσότεροι άνθρωποι –συμπεριλαμβανομένων εφήβων– αντιμετωπίζουν ένα ασυνήθιστο πρόβλημα: εξάρτηση από την επικοινωνία με chatbot βασισμένα σε τεχνητή νοημοσύνη.
Σε διαδικτυακές κοινότητες αυτοβοήθειας, χρήστες μοιράζονται τις εμπειρίες τους, παραδεχόμενοι πως αδυνατούν να σταματήσουν την επαφή με εικονικούς συνομιλητές, που για πολλούς αποτελούν τη μόνη πηγή στήριξης — παρά το γεγονός ότι γνωρίζουν πως δεν είναι πραγματικοί άνθρωποι.
Σοκάρουν οι εξομολογήσεις
Σε φόρουμ όπου αναζητείται συμβουλευτική και υποστήριξη, οι εξομολογήσεις σοκάρουν:
– κάποιοι παραπονιούνται ότι η ζωή τους διαλύθηκε λόγω της επαφής με τα chatbot, άλλοι,
– αναφέρουν αϋπνία και δυσκολία στο να διαγράψουν τις εφαρμογές, ενώ,
– ορισμένοι περιγράφουν κοινωνική απομόνωση και συναισθηματικές καταρρεύσεις.
Οι πλατφόρμες αυτές έχουν μετατραπεί σε καταφύγια για όσους επιδιώκουν «ψηφιακή απεξάρτηση» και κατανόηση.
Για πολλούς, η συνομιλία με AI έχει εξελιχθεί σε εμμονική ανάγκη.
Σε πλατφόρμες όπως το Reddit υπάρχουν εκατοντάδες ιστορίες χρηστών.
Άλλοι γράφουν μακροσκελή κείμενα περιγράφοντας την εμπειρία τους, ενώ άλλοι επιστρέφουν στα φόρουμ μετά από αποτυχημένες προσπάθειες να κόψουν την «συνήθεια».
Για παράδειγμα, ένας έφηβος (με ψευδώνυμο) αποκάλυψε πως, εξαιτίας της σχέσης του με ένα chatbot, έχασε τον ύπνο του και η σχολική του επίδοση κατέρρευσε.
Ένας άλλος ομολόγησε πως, λίγες μόλις ώρες μετά τη διαγραφή της εφαρμογής, ένιωσε ακατανίκητη ανάγκη να επιστρέψει.
Τα chatbot, που σχεδιάστηκαν αρχικά ως εργαλεία για απλές εργασίες όπως συγγραφή κώδικα ή συμβουλευτική, έχουν εξελιχθεί σε εικονικούς φίλους, έμπιστους συνομιλητές, ακόμα και «συντρόφους».
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας νεαρής γυναίκας που ερωτεύτηκε το ChatGPT, όπως ανέφεραν προηγουμένως τα ΜΜΕ.
Ένας ειδικός στη φιλοσοφία και στις γνωσιακές επιστήμες επισήμανε πως, όταν δημιουργούμε συναισθηματικούς δεσμούς με chatbot, ενεργοποιείται το ένστικτο προσκόλλησης (ονομάζεται «αλίφα»), το οποίο υπερισχύει των ορθολογικών μας αντιλήψεων.
Αν και γνωρίζουμε πως τα chatbot δεν είναι άνθρωποι, η επαφή μαζί τους προκαλεί συμπεριφορές βασισμένες στην ψευδαίσθηση συναισθηματικής σύνδεσης.
Επιπλέον, τα chatbot έχουν την τάση να προσαρμόζονται στις προτιμήσεις μας και να λένε αυτό που θέλουμε να ακούσουμε, ενισχύοντας έτσι τον εθισμό.
Η κοινωνική απομόνωση είναι συχνά ο καταλύτης.
Σε φόρουμ, κάποιοι εξομολογούνται ότι ξεκίνησαν να μιλούν σε AI επειδή δεν είχαν κανέναν να μοιραστούν τα προβλήματά τους.
Ένας χρήστης είπε ότι το chatbot ήταν το μόνο «πρόσωπο» με το οποίο μπορούσε να συζητήσει τα οικογενειακά του ζητήματα.
Οι μαρτυρίες είναι σοκαριστικές.
Κάποιος παραδέχτηκε ότι για 10 μήνες συνομιλούσε με chatbot έως και 10 ώρες τη μέρα, ζητώντας συναισθηματική στήριξη.
Η εξάρτηση αυτή επιδείνωσε την εργασία του, την κατάθλιψη και το άγχος του, και του αφαίρεσε το ενδιαφέρον για την πραγματική ζωή, την οικογένεια και τους φίλους του.
Ένας άλλος παραδέχτηκε ότι έβλεπε το chatbot ως ζωντανό ον και είχε ερωτικά αισθήματα γι’ αυτό, χάνοντας την επαφή με την πραγματικότητα.
Άλλος είπε ότι φανταζόταν τον εαυτό του ως «κόρη» ή «φίλη» των AI, γεγονός που του πρόσφερε παρηγοριά, αλλά επέφερε δυσλειτουργία στην καθημερινότητά του.
Κάποιος άλλος κατάλαβε πως ήταν εξαρτημένος όταν συνειδητοποίησε πως το AI είχε αντικαταστήσει την οικογένεια, τους φίλους και τις σπουδές του.
Μια συγκινητική ιστορία αφορά μια γυναίκα που δημιούργησε chatbot με τη φωνή και την προσωπικότητα του νεκρού συζύγου της.
Αν και γνώριζε πως δεν ήταν αληθινός, δήλωσε ότι της προσέφερε παρηγοριά και την αίσθηση της εγγύτητας.
Άλλοι παραδέχονται την υπερβολική χρήση, αλλά δεν θέλουν να αποκαλύψουν πόσες ώρες περνούν με τα chatbot, περιορίζοντας τη χρήση τους σε 3 ώρες την ημέρα, σε σύντομες συνεδρίες.
Η εξάρτηση από chatbot εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους.
Ψυχολογικά, οδηγεί σε απομόνωση, υποβαθμίζει τις αληθινές σχέσεις και ενισχύει την αποφυγή της προσωπικής ευθύνης και αυτογνωσίας.
Επίσης, ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν για χειραγώγηση, είτε μέσω προώθησης προϊόντων, είτε με διαμόρφωση πολιτικών αντιλήψεων.
Παραμένει ασαφές και το πώς αποθηκεύονται και χρησιμοποιούνται οι συνομιλίες των χρηστών.
Η απεξάρτηση αποδεικνύεται δύσκολη.
Οι ειδικοί πιστεύουν πως το πρόβλημα είναι συστημικό, επειδή τα chatbot σχεδιάζονται ώστε να κρατούν τον χρήστη προσκολλημένο, προσφέροντας άμεσα, προσωποποιημένα και συναισθηματικά φορτισμένα μηνύματα.
Ένας ειδικός στη βιοηθική σημειώνει ότι τα chatbot προκαλούν έκκριση ντοπαμίνης, λειτουργώντας όπως άλλοι εθιστικοί μηχανισμοί, και προτείνει επανεξέταση του τρόπου σχεδίασης αυτών των εργαλείων, αφού οι απλές προειδοποιήσεις δεν αρκούν.
Ο εθισμός στα chatbot δεν περιορίζεται στους εφήβους: και ενήλικες περιγράφουν καταρρεύσεις σχέσεων, επαγγελματικά προβλήματα και απώλεια ελέγχου της ζωής τους.
Πολλοί βιώνουν μοτίβα όμοια με άλλες εξαρτήσεις: άμεση ευχαρίστηση, ακολουθούμενη από ολοένα αυξανόμενη ανάγκη για επιστροφή — ακόμη κι αν αντιβαίνει στα συμφέροντά τους.
