Τα πετρέλαια και η ανατροπή του Μοσαντέγκ με παρέμβαση της CIA. Ο Σάχης-μαριονέτα και οι ψευδαισθήσεις. Πώς ο Δυτικός Τύπος (και όχι μόνο) βοήθησε τον Χομεϊνι να καταλάβει την εξουσία και να μεταμορφώσει τη χώρα
Αστυνομία ηθών, γυναίκες με τσαντόρ, θρησκευτικός φανατισμός. Εδώ και δεκαετίες πλέον το Ιράν έχει υποστεί μια ολική μεταμόρφωση. Από μια φιλοδυτική χώρα με σύγχρονο τρόπο ζωής κατέληξε θεοκρατία με τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη να είναι πανίσχυρος και συχνά να κατέχει και τη θέση του προέδρου. Πώς όμως οδηγηθήκαμε σε αυτή την ιστορική στρέβλωση; Πώς η φιλελεύθερη Περσία, αυτό το εκπληκτικό έθνος με την τεράστια ιστορία και τον αξιοζήλευτο πολιτισμό έγινε το Ιράν της απόλυτης θεοκρατίας;
Ο Μοσαντέγκ και η κρατικοποίηση των πετρελαίων
Από το 1901 τα δικαιώματα εξόρυξης και εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων πετρελαίου του Ιράν είχαν περάσει σε βρετανικά χέρια με την ευλογία του τότε Σάχη, Μοζαφάρ αλ Ντίν. Αρχικά ο επιχειρηματίας Γουίλιαμ Νοξ Ντ’ Άρσι εξασφάλισε ένα συμβόλαιο 60 ετών και σταδιακά τα δικαιώματα πήρε η βρετανική εταιρία Anglo-Persian Oil Company (πλέον μέρος της BP). Απολαμβάνοντας το απόλυτο μονοπώλιο στα ιρανικά κοιτάσματα η εταιρία έφτασε στο σημείο να είναι η πιο κερδοφόρα στον πλανήτη και να αποτελεί κρίσιμο παράγοντα στη διατήρηση του Ηνωμένου Βασιλείου ως παγκόσμια δύναμη.
Το 1951 την προεδρία του Ιράν ανέλαβε ο δημοκρατικά εκλεγμένος, Μοχάμεντ Μοσαντέγκ (φωτό). Με τη συντριπτική πλειονότητα του ιρανικού λαού να ζει σε συνθήκες φτώχειας, ο Μοσαντέγκ δεσμεύτηκε να κρατικοποιήσει τα πετρέλαια της χώρας και με τα χρήματα να βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο.
Παρά τις πιέσεις και τις τεράστιες βρετανικές αντιδράσεις ο Μοσαντέγκ υλοποίησε τη δέσμευση του. Οι Βρετανοί μίλησαν για ληστεία και προσέφυγαν στο Διεθνές Δικαστήριο και τον ΟΗΕ όπου δεν δικαιώθηκαν. Τελικά επέβαλαν εμπάργκο ενώ ο Γουίνστον Τσόρτσιλ διερεύνησε το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης σε συνεργασία με τις ΗΠΑ. Ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν ξεκαθάρισε στον Τσόρτσιλ ότι δεν σκοπεύει να τον βοηθήσει κι έτσι η βρετανική κυβέρνηση στράφηκε προς την ενορχήστρωση πραξικοπήματος που θα έριχνε τον Μοσαντέγκ.
Ο Ιρανός πρόεδρος έμαθε για τα σχέδια τον Βρετανών και τον Οκτώβριο του 1952 έδωσε εντολή να κλείσει η βρετανική πρεσβεία και να απελαθούν διπλωμάτες και επιχειρηματίες.
Η εκλογή του Αϊζενχάουερ, τον Νοέμβριο του 1952, ευνόησε τους Άγγλους. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ είχε εμμονή με την «κομμουνιστική απειλή» και πείστηκε ότι ο Μοσαντέγκ μπορεί να στρέψει το Ιράν προς τη Σοβιετική Ένωση. Τον Ιανουάριο του 1953 ο υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Φόστερ Ντάλες και ο αδελφός του Άλεν (διευθυντής της CIA) ενημέρωσαν τις ΗΠΑ ότι είναι έτοιμοι να συμβάλουν στην εκδίωξη του Μοσαντέγκ.
Επιχείρηση Αίας
Η CIA, οι Βρετανοί και οι πράκτορες τους έβαλαν σε λειτουργία την «Επιχείρηση Αίας», τη δημιουργία δηλαδή μιας απολύτως τεχνητής κατάστασης αναταραχής στο Ιράν. Κατευθυνόμενα δημοσιεύματα στον Τύπο επιτίθονταν στον Μοσαντέγκ, πληρωμένοι κληρικοί έλεγαν στο ποίμνιο τους ότι ο πρόεδρος θα κάνει τη χώρα κομμουνιστική και θα απαγορεύσει τη θρησκεία και κόσμος μεταφερόταν στην Τεχεράνη για σκηνοθετημένες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.
Ενώ η συντριπτική πλειονότητα των Ιρανών υποστήριζε τον Μοσαντέγκ η «Επιχείρηση Αίας» δημιούργησε μια εικόνα χάους με συγκρούσεις και εκατοντάδες νεκρούς. Ο πρώην υπουργός του Μοσαντέγκ, ο στρατηγός Φαζολάχ Ζαχεντί σε συνεργασία με ισχυρούς παράγοντες του υποκόσμου έγινε το «χέρι» Αμερικανών και Βρετανών. Οργάνωσαν επίθεση στο σπίτι του Μοσαντέγκ με τον Ιρανό πρόεδρο να φυγαδεύεται σε καταφύγιο. Τελικά ο Μοσαντέγκ συνελήφθη και ο Σάχης υπέκυψε στις πιέσεις να δώσει εντολή για την αποπομπή του. Στις 19 Αυγούστου 1953 το σκηνοθετημένο πραξικόπημα πέτυχε τον σκοπό του και ο Μοσαντέγκ καθαιρέθηκε. Υπουργοί και συνεργάτες του βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν.
Η Λευκή Επανάσταση
Ως ηγέτης πλέον του Ιράν ο Σάχης (δεξιά στη φωτό ανάβει το τσιγάρο της συζύγου του Σοράγια) ακολούθησε πιστά της Δυτικές γραμμές. Ένα καθεστώς-μαριονέτα κυβερνούσε τη χώρα με τις σοβαρές αποφάσεις να λαμβάνονται σε ΗΠΑ και Αγγλία. Εσωτερικά η μυστική αστυνομία SAVAK έγινε το όργανο του τρόμου κατά των αντιφρονούντων.
Το 1963 ο Ρεζά Παχλαβί ανακοίνωσε ένα σχέδιο δυτικοποίησης της κοινωνίας και του κράτους του Ιράν το οποίο ονόμασε «Λευκή Επανάσταση». Στόχος του ήταν να αποδυναμώσει τις παραδοσιακές συντηρητικές τάξεις του Ιράν μέσω μεταρρυθμίσεων σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Προώθησε τη χειραφέτηση των γυναικών, ενίσχυσε την παιδεία και κρατικοποίησε δάση και βοσκοτόπια.
Ο Σάχης σκόπευε να «χτυπήσει» τους φεουδάρχες και να δημιουργήσει μια ισχυρή βάση υποστηρικτών στην αγροτική και εργατική τάξη. Παράλληλα θα αποδυνάμωνε τη θρησκευτική επιρροή.
Το σχέδιο του ήταν θεωρητικά ωφέλιμο για το Ιράν όμως ο Ρεζά Παχλαβί αποδείχθηκε παντελώς ακατάλληλος για τέτοιες ριζικές και ιστορικές μεταρρυθμίσεις. Δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τις κρίσεις που προέκυψαν και οι διεφθαρμένοι συνεργάτες του αποτέλεσαν τροχοπέδη για τη λειτουργεία του σχεδίου.
Η άνοδος του Χομεϊνί
Ως αντίπαλο δέος στην «Λευκή Επανάσταση» αναδείχθηκε ο κληρικός Σία, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνι. Οδήγησε την αντίσταση κατά των μεταρρυθμίσεων υπενθυμίζοντας συνέχεια ότι ο Σάχης είναι μαριονέτα της Δύσης και η διαφθορά κυριαρχεί στη χώρα. Όταν χαρακτήρισε τον Ρεζά Παχλαβί «άθλιο, μίζερο άντρα» συνελήφθη με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν μαζικές και βίαιες διαδηλώσεις. Ο Χομεϊνί έκανε έτσι μια πρώτη επίδειξη δύναμης. Έμεινε οκτώ μήνες σε κατ’ οίκον κράτηση. Όταν η ποινή του ολοκληρώθηκε συνέχισε να μιλάει για «συνεργάτες των Σιωνιστών και υποτακτικούς των Αμερικανών». Το επικοινωνιακό του χάρισμα σε συνδυασμό με την επίκληση στο θρησκευτικό συναίσθημα του έδωσαν τεράστια δύναμη. Ο Σάχης ζήτησε τελικά την εξορία του και τον Νοέμβριο του 1964 ο Χομεϊνί έφυγε από το Ιράν. Θα επέστρεφε θριαμβευτής και θα άλλαξε την ιστορία και τη μορφή της χώρας.
Ο δρόμος προς την Επανάσταση
Μέσα στα επόμενα χρόνια η «Ιρανική Επανάσταση» εδραιώθηκε ιδεολογικά. Με σύμμαχο τη δεδομένη διαφθορά στο καθεστώς Παχλαβί, την απροκάλυπτη εξάρτηση του από τη Δύση και τις κοινωνικές ανισότητες έχτισαν το αφήγημα τους. «Η Δυτική κουλτούρα είναι μια μάστιγα. Το Ισλάμ είναι ο πραγματικός απελευθερωτής από τους αποικιοκράτες», δίδασκε ο Χομεϊνί και τόνιζε πως η επανάσταση και ειδικά ο δρόμος του μαρτυρίου κατά της αδικίας και της τυραννίας είναι δομικό υλικό του Σία Ισλάμ. «Ούτε Ανατολή, ούτε Δύση – Μόνο Ισλαμική Δημοκρατία» τόνιζε αλλά απέφευγε να μιλήσει για θεοκρατία και κληρικούς που θα κυβερνούν.
Στον εσωτερικό του κύκλο όμως έκανε λόγο για την ανάγκη «φύλαξης των νόμων». Οι κορυφαίοι κληρικοί θα πρέπει να επιβλέπουν και να νουθετούν την κυβέρνηση. «Είναι πιο αναγκαίο ακόμα και από την προσευχή και τη νηστεία και θα προστατέψει το Ισλάμ από το να παρεκκλίνει από τη Σαρία. Έτσι θα εξαλειφθεί η φτώχεια, η αδικία, και η λεηλασία της μουσουλμανικής γης από τους άπιστους» τόνιζε.
Μια σειρά γεγονότων ενίσχυσαν τον Χομεϊνί και το κίνημα του. Το 1971 ο πολυτελέστατος εορτασμός των 2.500 χρόνων της Περσικής Αυτοκρατορίας αποτέλεσε πρόκληση για τον λαό. Ο Σάχης οργάνωσε ένα φαραωνικό πάρτι για τους ξένους ηγέτες με τον λαό να αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
Πέντε χρόνια μετά η απόφαση του Σάχη να περάσει η χώρα από το ισλαμικό ημερολόγιο στο περσικό ηλιακό προκάλεσε οργή στους θρησκευόμενους.
Παράλληλα η εκτόξευση της ζήτησης του πετρελαίου τη δεκαετία του ’70 μεγάλωσε το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων. Η οικογένεια του Σάχη ζούσε μέσα σε απίστευτο πλούτο, οι ξένες εταιρίες έβγαζαν τεράστια κέρδη και έφερναν στη χώρα εξιδεικευμένους εργάτες. Όλα αυτά εξόργισαν τον λαό. Όταν στα μέσα του 1977 ο Σάχης ανακοίνωσε μέτρα για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό και την απαγόρευση όλων των κομμάτων πλην του Ρασταχίζ το κίνημα της οργής έγινε πιο συμπαγές από ποτέ.
Το ξέσπασμα
Τον Οκτώβριο του 1977 ο γιός του Χομεϊνί, Μοστάφα πέθανε ξαφνικά. Επισήμως η αιτία ήταν καρδιακή προσβολή όμως οι αντικαθεστωτικοί υποστήριξαν ότι τον δολοφόνησε η SAVAK. Μαζικές και βίαιες διαδηλώσεις συντάραξαν την Τεχεράνη. Ακολούθησε μια σειρά γεγονότων με τον Σάχη να δείχνει να αδυνατεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις και να κατανοήσει ότι η άγρια καταστολή και η λογοκρισία έριχνε νερό στον μύλο των Ισλαμιστών.
Δεκάδες έπεσαν νεκροί στις διαδηλώσεις στην Κομ και την Ταμπρίζ τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1978 με τον Χομεϊνι να κηρύττει ότι το «Το αίμα των μαρτύρων πρέπει να ποτίσει τον δέντρο του Ισλάμ». Τα τεμένη μετατράπηκαν σε αντικαθεστωτικό Δίκτυο και δυτικές επιχειρήσεις μπήκαν στο στόχαστρο. Στις 29 Μαρτίου και στις 10 Μαΐου διοργανώθηκαν διαδηλώσεις σε κάθε μεγάλη πόλη του Ιράν.
Φανερά αιφνιδιασμένος ο Σάχης είχε ουσιαστικά απομονωθεί. Επιχείρησε να λάβει κατευναστικά μέτρα και υποσχέθηκε ελεύθερες εκλογές. Έκανε μαζικές απολύσεις στη SAVAK, έδιωξε μέλη της διοίκησης που θεωρούνταν διεφθαρμένα και προσέγγισε μετριοπαθείς κληρικούς.
Τον Ιούνιο του 1978 ο Ρεζά Παχλαβί έκρινε ότι η κατάσταση ομαλοποιήθηκε και η CIA υποστήριζε ότι η χώρα δεν είναι σε φάση επανάστασης. Τον Αύγουστο όμως οι διαδηλωτές επέστρεψαν μαζικά στους δρόμους. Κτίρια Δυτικών εταιριών πυρπολήθηκαν, ενώ διαδηλωτές έριξαν βόμβα σε λεωφορείο γεμάτο Αμερικάνους εργάτες.
Η κατάσταση κλιμακώθηκε πολύ γρήγορα και ο Σάχης σε μια απέλπιδα προσπάθεια να κατευνάσει τα πνεύματα άλλαξε πρωθυπουργό και έκανε μεγάλες παραχωρήσεις.
Στις 19 Αυγούστου, στην πόλη Αμπαντάν, τέσσερα άτομα έβαλαν φωτιά στο σινεμά Rex και κλείδωσαν τις πόρτες. 422 έχασαν τη ζωή τους. Όλα συνηγορούν ότι το τρομοκρατικό χτύπημα (το πλέον πολύνεκρο μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου) έκαναν ισλαμιστές εξτρεμιστές όμως ο Χομεΐνι έσπευσε να κατηγορήσει τον Σάχη. Οργανώθηκαν ογκώδεις συγκεντρώσεις με κεντρικά συνθήματα «Κάψτε τον Σάχη» και «Ο Σάχης είναι ο ένοχος».
Στις 4 Σεπτεμβρίου, στο τέλος του μήνα του Ραμαζανιού, οργανώθηκε ανοιχτή προσευχή στους δρόμους της Τεχεράνης. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές ο κόσμος έφτασε τις 500.000 και ο Σάχης πέρασε με ελικόπτερο πάνω από τους συγκεντρωμένους. Για πρώτη φορά ακούστηκε το σύνθημα για επιστροφή του Χομεϊνί και την εγκαθίδρυση Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Τα μεσάνυχτα της 8ης Σεπτεμβρίου κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος στην Τεχεράνη και 11 ακόμα μεγάλες πόλεις. Οι συγκεντρώσεις απαγορεύτηκαν και τα βράδια επιβλήθηκε αυστηρή καραντίνα.
Περίπου όμως 5.000 άτομα κατέβηκαν στην πλατεία Τζαλέχ και συγκρούστηκαν με τον στρατό. Δεκάδες θύματα και από τις δύο πλευρές με τους Ισλαμιστές να μιλούν για «Μαύρη Παρασκευή». «4.000 αθώοι διαδηλωτές σφαγιάστηκαν από του Σιωνιστές» δήλωσε ο Χομεϊνί και ξεκαθάρισε ότι δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί με την Κυβέρνηση.
Ο Σάχης, σοκαρισμένος από την τροπή των γεγονότων, έδωσε εντολή να σταματήσει κάθε είδους καταστολή.
Το Φθινόπωρο του 1978 ξεκίνησαν μαζικές απεργίες στην βιομηχανία του πετρελαίου και το καθεστώς του Σάχη είχε πλέον να αντιμετωπίσει και τεράστια οικονομική πίεση. Ικανοποίησε τα αιτήματα των απεργών αλλά η οικονομία της χώρας είχε υποστεί τεράστιο πλήγμα.
Ο Χομεϊνί εκμεταλλεύεται τον Δυτικό Τύπο
Με παρέμβαση του Σάχη, ο Χομεϊνί εκδιώχθηκε από το Ιράκ (όπου έμενε το διάστημα της εξορίας του) και εγκαταστάθηκε σε ένα μικρό χωριό κοντά στο Παρίσι. Εκεί ο ισλαμιστής ηγέτης απέκτησε τεράστια δημοσιότητα. Τα Δυτικά μέσα άρχισαν να τον παρουσιάζουν σαν έναν σοφό κληρικό που δεν επιζητούσε την εξουσία αλλά μόνο το καλό της χώρας του. Ο Χομεϊνί απέκτησε πολλούς θαυμαστές στη Δύση. Εκμεταλλεύτηκε με μαεστρία την «δίψα» του δυτικού Τύπου και αγκάλιασε το προφίλ που είχε δημιουργήσει γι’ αυτόν.
Δεν μιλούσε ποτέ για θεοκρατία και τόνιζε ότι στόχος του είναι να απελευθερώσει τον λαό του από την αποικιοκρατία και όχι να αναλάβει την εξουσία. Τοποθέτησε στις θέσεις των εκπροσώπων του άτομα που εμφανίζονταν φιλικά στη Δύση. Το πρόσωπο του έγινε οικείο και το μήνυμα του μπήκε σε κάθε σπίτι. Πολλά χρόνια αργότερα το BBC θα παραδεχθεί ότι τα ρεπορτάζ του έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην πτώση του Σάχη και διαμόρφωσαν την εικόνα που είχε το κοινό για τον Χομεϊνί.
Το τέλος του Σάχη
Στις 5 Νοεμβρίου 1978 φοιτητική διαδήλωση κατέληξε σε επεισόδια, καταστροφές και νεκρούς. Η Τεχεράνη έγινε πεδίο μάχης με συγκρούσεις, πυρκαγιές και εκτεταμένα πλιάτσικο. Διαδηλωτές έκαψαν μέρος των πρεσβειών της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Ήταν η «Μέρα που κάηκε η Τεχεράνη» και η απόδειξη ότι ο Σάχης πλέον έχει χάσει απολύτως τον έλεγχο.
Στις 6 Νοεμβρίου όρισε στρατιωτική κυβέρνηση και σε τηλεοπτική ομιλία του είπε μεταξύ άλλων «Άκουσα τη φωνή της επανάσταση σας, αυτή η επανάσταση δεν γίνεται παρά να υποστηριχθεί από εμένα τον βασιλιά του Ιράν». Απολογήθηκε για τα λάθη που έγιναν και δεσμεύθηκε ότι θα καταπολεμήσει τη διαφθορά. Τέλος ανακοίνωσε ότι θα συνεργαστεί με τους αντικαθεστωτικούς για να φέρουν δημοκρατία και κυβέρνηση συνεργασίας.
Η ομιλία ήταν μια απόδειξη ότι ο Σάχης είναι πλέον αδύναμος και ο Χομεϊνί κάλεσε τους Ιρανούς να τον ρίξουν. Οι μαζικές συγκεντρώσεις συνεχίστηκαν και στις 2 Δεκεμβρίου 1978 πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους της Τεχεράνης. Στις 10 και 11 Δεκεμβρίου διαδήλωσαν από έξι έως εννέα εκατομμύρια. Ακόμα και στον στρατό είχαν πλέον παρουσιαστεί ρήγματα με πολλούς αξιωματικούς και στρατιώτες να τάσσονται ανοιχτά υπέρ της Επανάστασης.
Η επιστροφή του Χομεϊνί
Στις 16 Ιανουαρίου 1979 ο Ρεζά Παχλαβί έφυγε από το Ιράν με την επίσημη ενημέρωση να μιλά για «ιατρικούς λόγους». Δεν θα επέστρεφε ποτέ. Την 1η Φεβρουαρίου 1979 ένα πλήθος πέντε εκατομμυρίων υποδέχθηκε τον Χομεϊνί στο αεροδρόμιο της Τεχεράνης. Όταν ένας δημοσιογράφος τον ρώτησε πώς νιώθει που επέστρεψε είπε: Τίποτα.
Μέσα σε λίγες μέρες το πραγματικό πρόσωπο του Χομεϊνί αποκαλύφθηκε και οι ελπίδες ότι θα ήταν ένας πυλώνας σταθερότητας για ομαλή μετάβαση στη Δημοκρατία, εξανεμίστηκαν. Στις 11 Φεβρουαρίου 1979 ο Χομεϊνί όρισε κυβέρνηση και ξεκαθάρισε: «Εγώ όρισα τον πρωθυπουργό και πρέπει να υπακούει. Είναι μια κυβέρνηση του Θεού και όποιος δεν υπακούει θα θεωρείται ανταρσία κατά του Θεού. Η ανταρσία κατά του Θεού είναι βλασφημία. Στις 30 και 31 Μαρτίου διεξήχθη δημοψήφισμα για την κατάργηση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση ισλαμικής δημοκρατίας. Το 98% ψήφισε ναι στην αλλαγή και η ιστορία του Ιράν άλλαξε…
Επίλογος
Η Δυτική παρέμβαση, για να κρατήσει τον έλεγχο των πετρελαίων, και η επαναφορά στην εξουσία του, βολικού για τα Δυτικά συμφέροντα, Σάχη έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας του Ιράν. Όταν πλέον ο Ρεζά Παχλαβί ανέλαβε την εξουσία οι Δυτικοί ασχολούνταν μόνο με το πώς θα επωφεληθούν οικονομικά από αυτόν. Δεν τον πίεσαν να ασχοληθεί με τα προβλήματα του λαού του και ενίσχυσαν το (απολύτως ψευδές όπως αποδείχθηκε) αίσθημα του ότι μπορεί εύκολα να διατηρήσει τον έλεγχο και να περιορίσει τους Ισλαμιστές. Την ώρα που τα δυτικά οικονομικά συμφέροντα και η πολιτική ηγεσία στήριζε και εκμεταλλευόταν τον Σάχη, η Αριστερά και μέρος του δυτικού Τύπου έγιναν όργανα του Χομεϊνί. Δημιούργησαν ένα στρεβλό προφίλ ήρωα και ελευθερωτή επιλέγοντας να παραβλέψουν ότι ήταν ένας φανατικός φονταμενταλιστής. Ήταν κοινό μυστικό ότι ο Χομεϊνί ήθελε την εξουσία στο Ιράν και ονειρευόταν μια χώρα στην οποία θα επιβληθεί η Σαρία. Ήταν φανερό ότι δεν ήταν ο μειλίχιος πνευματικός ηγέτης που θα οδηγούσε τη χώρα στη Δημοκρατία.
Με το «αν» δεν γράφεται ιστορία πώς όμως θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα αν η Δύση δεν είχε ανατρέψει τον Μοσαντέγκ; Πώς θα είχε εξελιχθεί το Ιράν, αυτή η εκπληκτική χώρα με την τεράστια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά;
