ΕΡΧΕΤΑΙ Η ΑΠΟΛΥΤΗ KATAΣΤΡΟΦΗ! ΙΣΡΑΗΛ- ΗΠΑ ΚΑΙ Ε.Ε ΜΑΣ ΕΣΤΕΙΛΑΝ ΣΤΟ ΧΕΙΛΟΣ ΤΟΥ ΓΚΡΕΜΟΥ – ΤΕΡΑΣΤΙΑ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΒΡΑΙΟΣΙΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ – ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΤΟΥ 1973 ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΜΑΘΗΜΑ

Πρόκειται για μια στενή λωρίδα θάλασσας ανάμεσα στο Ιράν και το Ομάν, από την οποία διέρχεται σχεδόν το ένα πέμπτο του πετρελαίου που καταναλώνεται καθημερινά στον κόσμο.

Για δεκαετίες, τα Στενά αυτά λειτουργούν ως ένας σιωπηλός αλλά κρίσιμος κόμβος του παγκόσμιου εμπορίου ενέργειας. Όμως, καθώς οι εντάσεις στη Μέση Ανατολή εντείνονται και το Ιράν αποφάσισε να κλείσει τα στενά, το ενδεχόμενο ενός σοβαρού παγκόσμιου οικονομικού σοκ είναι εδώ και η Κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει μερίδιο ευθύνης.

Ήδη, η πιθανότητα κλιμάκωσης έχει προκαλέσει άνοδο στις διεθνείς τιμές πετρελαίου. Αναλυτές διεθνών οίκων, όπως η Deutsche Bank και το Oxford Economics, εκτιμούν ότι σε περίπτωση πλήρους αποκλεισμού η τιμή του πετρελαίου θα μπορούσε να εκτοξευτεί ακόμη και πάνω από τα 130 δολάρια το βαρέλι. Ένα τέτοιο σοκ θα αύξανε απότομα το κόστος ενέργειας και καυσίμων, επηρεάζοντας τις μεταφορές, τη γεωργία, τη βιομηχανία και φυσικά τον πληθωρισμό, σε μια περίοδο που πολλές οικονομίες ήδη παλεύουν να επανέλθουν σε συνθήκες σταθερότητας.

Για την αυτοκινητοβιομηχανία δε, το ενδεχόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο. Κατ’ αρχάς, κάθε άνοδος στην τιμή του πετρελαίου μεταφράζεται άμεσα σε αύξηση κόστους μεταφοράς πρώτων υλών και τελικών προϊόντων. Τα logistics θα επιβαρυνθούν σημαντικά, καθώς οι ναυτιλιακές εταιρείες θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν παρακάμψεις χιλιάδων χιλιομέτρων, αυξάνοντας τον χρόνο και το κόστος μεταφοράς. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες, που ούτως ή άλλως λειτουργούν με χαμηλά περιθώρια αντοχής και με μεγάλη εξάρτηση από θαλάσσιες διαδρομές, θα υποστούν σημαντικές αναταράξεις. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε καθυστερήσεις παραδόσεων, ελλείψεις εξαρτημάτων και τελικά σε μειώσεις παραγωγής.

Αλλά το πρόβλημα δεν σταματά εκεί. Η αυτοκινητοβιομηχανία είναι από τους κλάδους που στηρίζονται σε ένα παγκόσμιο δίκτυο συνεργατών και προμηθευτών, όπου εξαρτήματα κατασκευάζονται σε διαφορετικά μέρη του κόσμου και συναρμολογούνται σε άλλες χώρες. Ένα τέτοιο περιβάλλον δεν αντέχει την παραμικρή -ακόμα – και καθυστέρηση στον ρυθμό και στην ακρίβεια της εφοδιαστικής ροής. Σε περίπτωση κρίσης στα Στενά του Ορμούζ, ακόμη και μια αργοπορία λίγων ημερών ή μια αύξηση 10-20% στο κόστος μεταφοράς θα μπορούσε να δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στην παραγωγή, ειδικά σε χώρες όπως η Ιαπωνία, η Γερμανία ή η Νότια Κορέα, που εξαρτώνται έντονα από τις θαλάσσιες μεταφορές.

Δεν είναι τυχαίο ότι η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με κομμένη ανάσα κάθε κίνηση στην περιοχή του Περσικού Κόλπου. Ήδη, ναυτικές δυνάμεις των ΗΠΑ και της Ευρώπης έχουν ενισχύσει την παρουσία τους στην περιοχή, προσπαθώντας να αποτρέψουν οποιαδήποτε σοβαρή αποσταθεροποίηση. Το Ιράν, φυσικά, γνωρίζει πως το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ δεν θα είναι χωρίς συνέπειες και για το ίδιο, καθώς μεγάλο μέρος των εξαγωγών του, ακόμη και προς συμμάχους όπως η Κίνα, πραγματοποιείται μέσω αυτής της οδού.

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι μόνο τι θα συμβεί από εδώ και στο εξής, αλλά και κατά πόσο ο παγκόσμιος κόσμος έχει τις αντοχές και τις εναλλακτικές να αντεπεξέλθει σε μια τόσο βίαιη ανατροπή. Η απάντηση, δυστυχώς, δεν είναι καθησυχαστική. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες έχουν αποδειχθεί εύθραυστες, οι στρατηγικές εναλλακτικές ελλιπείς, και η διεθνής αγορά πετρελαίου παραμένει – δεκαετίες μετά τα πρώτα σοκ του ΟΠΕΚ – εξαρτημένη από ευάλωτα σημεία όπως τα Στενά του Ορμούζ.

Σε έναν κόσμο που προσπαθεί να μεταβεί στην πράσινη ενέργεια, η ενδεχόμενη κρίση στον Περσικό Κόλπο θυμίζει με ωμότητα πόσο βαθιά εξαρτημένοι είμαστε ακόμα από τα ορυκτά καύσιμα. Και πόσο εύκολα αυτή η εξάρτηση μπορεί να μετατραπεί σε παγκόσμια οικονομική κρίση, εάν κλείσει ένα “στενό”…

Οι έξι απειλές που στοιχειώνουν την ελληνική οικονομία

1. Ενεργειακή κρίση: Η παγίδα της εξάρτησης
   Οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου εκτοξεύονται, με κάθε νέο πλήγμα στη Μέση Ανατολή να προσθέτει καύσιμο στην πυρκαγιά. Η Ελλάδα, εξαρτημένη από τις εισαγωγές ενέργειας, κινδυνεύει να δει το κόστος να εκτροχιάζεται, πλήττοντας νοικοκυριά και επιχειρήσεις. «Η ενεργειακή αυτονομία είναι επιτακτική», δήλωσε ο Κυριάκος Πιερρακάκης, αλλά ο χρόνος μοιάζει να εξαντλείται.
2. Πληθωρισμός: Ο εφιάλτης επιστρέφει
   Ο πληθωρισμός, ήδη στο 2,5% τον Μάιο, απειλεί να γίνει ανεξέλεγκτος. Ψωμί, γάλα, φρούτα, καφές – τα πάντα ακριβαίνουν. Τα τιμολόγια ρεύματος αυξήθηκαν κατά 18%, το φυσικό αέριο κατά 11,1%, και τα ενοίκια κατά 10,9%. Μια κλιμάκωση της κρίσης θα μπορούσε να πυροδοτήσει νέο κύμα ανατιμήσεων, συνθλίβοντας την αγοραστική δύναμη των Ελλήνων.
3. Ανάπτυξη: Στον γκρεμό της επιβράδυνσης
   Το υπουργείο προέβλεπε ανάπτυξη 2,3% για το 2025, αλλά η Optima Bank προειδοποιεί ότι μια παρατεταμένη κρίση θα μπορούσε να κλέψει έως 0,7% από το ΑΕΠ. Η ελληνική οικονομία, που μόλις ανέπνεε, κινδυνεύει να πνιγεί κάτω από το βάρος της γεωπολιτικής αστάθειας.
4. Εξαγωγές: Η σκιά της διακοπής
   Οι εξαγωγές προς το Ισραήλ, αξίας 1 δισ. ευρώ το 2024, βρίσκονται σε κίνδυνο. Η σύγκρουση απειλεί να διαταράξει τις εμπορικές ροές, να αυξήσει το κόστος μεταφορών και να προκαλέσει ελλείψεις πρώτων υλών, πλήττοντας τη βιομηχανία και τη μεταποίηση. Το εμπόριο, κάποτε πυλώνας ανάπτυξης, γίνεται τώρα ευάλωτο.
5. Τουρισμός: Πλήγμα από το Ισραήλ
   Ο τουρισμός, που συνεισφέρει το 25% του ΑΕΠ, δέχεται καίριο χτύπημα. Το Ισραήλ, με έσοδα 621 εκατ. ευρώ το 2024, είναι μια από τις πιο δυναμικές αγορές, αλλά η πολεμική ένταση απειλεί να ανακόψει τη ροή επισκεπτών. Η τουριστική βιομηχανία παρακολουθεί με τρόμο, γνωρίζοντας ότι κάθε χαμένη σεζόν μπορεί να αποβεί μοιραία.
6. Ναυτιλία: Ναρκοπέδιο στα Στενά του Ορμούζ
   Η ελληνική ναυτιλία, παγκόσμιος γίγαντας, κινδυνεύει να βυθιστεί σε έναν εφιάλτη. Το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου περνά από τα Στενά του Ορμούζ, και οποιαδήποτε διαταραχή – από ναρκάλιες έως παρενόχληση πλοίων – θα εκτοξεύσει τα ασφάλιστρα και θα αναγκάσει τα ελληνικά τάνκερ σε δαπανηρές αλλαγές δρομολογίων. Οι ναυτιλιακές εταιρείες κρατούν την ανάσα τους, καθώς τα έσοδα απειλούνται.

Τι είχε συμβεί στην πετρελαϊκή κρίση του 1973

Δυστυχώς το πάθημα του 1973 δεν έγινε μάθημα.

Τον Απρίλιο του 1973, η Αίγυπτος και η Συρία του Χαφέζ αλ Ασαντ συνομολόγησαν συμμαχία. Αρχισαν να προετοιμάζονται μυστικά για πόλεμο εναντίον του Ισραήλ, προκειμένου να ανακτήσουν τα απολεσθέντα κατά τον Πόλεμο των Εξι Ημερών (του 1967) εδάφη τους. Τους επόμενους μήνες ολοκληρώθηκαν οι σχετικές προετοιμασίες. Ακόμα, ο Σαντάτ προσέγγισε και τη Σαουδική Αραβία. Ο βασιλιάς της τελευταίας, Φεϊζάλ, υποσχέθηκε τον Αύγουστο του 1973 να υποστηρίξει πολιτικά και διπλωματικά την Αίγυπτο και τη Συρία, χρησιμοποιώντας το πετρέλαιο ως όπλο πίεσης εναντίον των ΗΠΑ και γενικότερα της Δύσης.

Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ ξέσπασε αιφνιδιαστικά στις 6 Οκτωβρίου 1973, κατόπιν επίθεσης της Αιγύπτου και της Συρίας εναντίον του Ισραήλ. Αρχικά, τα δύο αραβικά κράτη σημείωσαν αξιοσημείωτες επιτυχίες. Ωστόσο, μετά την πάροδο μερικών ημερών το Ισραήλ μπόρεσε να ανασυνταχθεί και να αντεπιτεθεί επιτυχώς τόσο στο συριακό μέτωπο στα Υψίπεδα του Γκολάν όσο και στο Σινά. Λίγες ημέρες μετά την έκρηξη του πολέμου, τα αραβικά πετρελαιοπαραγωγά κράτη που συγκροτούσαν τον Οργανισμό Αραβικών Εξαγωγέων Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών (OAPEC), ο οποίος απαρτιζόταν από τα αραβικά κράτη-μέλη του OPEC (Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών Εξαγωγέων Κρατών), είχαν ήδη προχωρήσει σε μονομερή αύξηση της τιμής πώλησης πετρελαίου κατά 70%. Οταν όμως οι ΗΠΑ ξεκίνησαν στις 12 Οκτωβρίου μεγάλη επιχείρηση ανεφοδιασμού του Ισραήλ με όπλα και πυρομαχικά, προκειμένου εκείνο να φέρει σε επιτυχές πέρας τις επιχειρήσεις, ο OAPEC (Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Κουβέιτ, Μπαχρέιν, Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Λιβύη), επέβαλε, με πρωτοβουλία της Σαουδικής Αραβίας, τη σταδιακή μείωση των εξαγωγών πετρελαίου στα κράτη που υποστήριζαν (ή θεωρείτο ότι υποστήριζαν) το Ισραήλ. Μετά και την ανακοίνωση, στις 19 Οκτωβρίου, της χορήγησης έκτακτης οικονομικής βοήθειας των ΗΠΑ προς το Ισραήλ, ο OAPEC ανακοίνωσε την επιβολή πλήρους εμπάργκο στις εξαγωγές πετρελαίου προς τις ΗΠΑ ως αντίποινα και ως μοχλό πίεσης για να επιτευχθεί άμεσα ανακωχή με όρους ανεκτούς προς τα δύο αραβικά κράτη. Ανάλογο εμπάργκο επιβλήθηκε και προς την Ολλανδία, από όπου διακινούνταν σημαντικές ποσότητες αραβικού πετρελαίου προς τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης. Πράγματι, αυτή η πίεση διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στην απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας να εμπλακεί ενεργά στον τερματισμό των εχθροπραξιών πριν από την πλήρη συντριβή της Αιγύπτου και της Συρίας.

Κατόπιν αμερικανικών πιέσεων προς το Ισραήλ, συνήφθη ανακωχή στις 26 Οκτωβρίου. Παρεμπιπτόντως, πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του OPEC δεν συμμετείχαν στην επιβολή των κυρώσεων, αλλά επωφελήθηκαν εξίσου από την άνοδο της διεθνούς τιμής του πετρελαίου.

Βαρύ πλήγμα στις οικονομίες της χωρών της Δύσης

Η συντονισμένη και δυναμική αντίδραση μεγάλου μέρους του αραβικού κόσμου, που χρησιμοποίησε αποτελεσματικά το πετρέλαιο ως μοχλό οικονομικής πίεσης, συνεχίστηκε και μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, ώστε να πιεστούν οι ΗΠΑ να μεσολαβήσουν για μια δίκαιη επίλυση της αραβοϊσραηλινής διαμάχης. Αυτό αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη και σοκ για τους κυβερνητικούς ιθύνοντες και τους αναλυτές στη Δύση. Λίγο μετά τη λήξη του αραβοϊσραηλινού πολέμου, κι ενώ ο OAPEC προχώρησε σε νέες αυξήσεις της τιμής του πετρελαίου και σε νέους περιορισμούς στις εξαγωγές του, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ και ο υπουργός Αμυνας Τζέιμς Σλέσινγκερ προχώρησαν σε ανοικτές απειλές για αμερικανική στρατιωτική επέμβαση στον Περσικό Κόλπο εναντίον αραβικών κρατών, ώστε να αποκατασταθεί η ομαλή ροή πετρελαίου προς τις ΗΠΑ και εν γένει τη Δύση. Αυτή η στάση των ΗΠΑ προκάλεσε αμηχανία στους Δυτικοευρωπαίους εταίρους της Ουάσιγκτον, ιδίως εφόσον κυριαρχούσε δυσπιστία σχετικά με τους χειρισμούς και τα κίνητρα της αμερικανικής ηγεσίας κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Σε κάθε περίπτωση, μέχρι τον Δεκέμβριο του 1973 η διεθνής τιμή του πετρελαίου είχε σχεδόν τριπλασιαστεί σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Το εμπάργκο τελικά ήρθη τον Μάρτιο του 1974, με πρωτοβουλία των Σαουδαράβων, αφού πρώτα οι Αμερικανοί συνέβαλαν εποικοδομητικά στη συνομολόγηση συμφωνιών απαγκίστρωσης των αιγυπτιακών, συριακών και κυρίως ισραηλινών δυνάμεων από τις προκεχωρημένες θέσεις τους στη μεθόριο.

Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση είχε βαρύνουσας σημασίας επιπτώσεις παγκοσμίως, τόσο σε οικονομικό όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο. Η εποχή της φτηνής ενέργειας έφτασε απότομα και οριστικά στο τέλος της, με αποτέλεσμα να πληγούν οι οικονομίες της Δύσης και να τεθεί τέρμα στο «οικονομικό θαύμα» της πρώιμης μεταπολεμικής περιόδου, όταν οι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης συνοδεύονταν από ισχνό πληθωρισμό και σχεδόν μηδενική ανεργία. Ο τριπλασιασμός της τιμής του αργού πετρελαίου συνέβαλε αποφασιστικά στη γενικότερη αύξηση της τιμής των προϊόντων και στην εκτίναξη του πληθωρισμού, και τελικά συνέβαλε στην εμφάνιση μονιμότερων διαρθρωτικών προβλημάτων στις δυτικές οικονομίες. Με ακόμη μεγαλύτερη σφοδρότητα επλήγησαν οι πιο αδύναμες οικονομίες των αναπτυσσόμενων κρατών – ιδίως του Τρίτου Κόσμου. Εκείνα είχαν μικρότερες αντοχές και δυνατότητες προσαρμογής σε σχέση με τα ανεπτυγμένα κράτη της Δύσης, ενώ είδαν να μειώνονται οι εξαγωγές των προϊόντων τους στον ανεπτυγμένο κόσμο λόγω της μείωσης της ζήτησης εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης. Παράλληλα, αυξήθηκε κατακόρυφα το χρέος τους κατά την επαύριον τόσο της πρώτης όσο και της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης του 1979-80. Αντίθετα, η αποτελεσματική παρέμβαση του OAPEC υπήρξε απαρχή μια νέας ισορροπίας στις σχέσεις των κρατών του Περσικού Κόλπου, καθώς και της Λιβύης και της Αλγερίας (και γενικότερα των πετρελαιοπαραγωγών κρατών του Τρίτου Κόσμου) με τη Δύση και την Ιαπωνία. Αυτονόητα, τα περισσότερα πετρελαιοπαραγωγά κράτη πλούτισαν ταχύτατα.

Σοβαρές επιπτώσεις στο διεθνές σύστημα

Η πρώτη (όπως και η δεύτερη) πετρελαϊκή κρίση είχε και ευρύτερες διεθνοπολιτικές – γεωπολιτικές επιπτώσεις. Βραχυπρόθεσμα, ωφελήθηκε σημαντικά και η Σοβιετική Ενωση που, ενώ ήδη αντιμετώπιζε σημαντικά οικονομικά προβλήματα και στασιμότητα, περίπου την ίδια περίοδο κατέστη ο μεγαλύτερος παραγωγός αργού πετρελαίου στον κόσμο. Ετσι, κέρδισε πολύτιμο συνάλλαγμα, ώστε να συνεχίσει τα μεγαλόπνοα εξοπλιστικά της προγράμματα και την ανάμειξή της στον Τρίτο Κόσμο, την εισαγωγή δυτικής τεχνολογίας αλλά και δημητριακών, ενώ παράλληλα προμήθευε τους συμμάχους της στην Ανατολική Ευρώπη με πετρέλαιο σε χαμηλές, προνομιακές τιμές.

Η παραπάνω εξέλιξη, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, τη φαινομενική απομείωση της αμερικανικής ισχύος και επιρροής (αποχώρηση από το Βιετνάμ, σκάνδαλο Ουότεργκεϊτ και τελικά παραίτηση Νίξον, επιδείνωση αμερικανικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και εμπορικός ανταγωνισμός των ΗΠΑ με Δυτική Ευρώπη και Ιαπωνία, πυρηνική «ισότητα» με τη Σοβιετική Ενωση), τις εντεινόμενες ενδοσυμμαχικές τριβές στον δυτικό συνασπισμό, καθώς και τη διαφαινόμενη εξάρτηση της δυτικής ισχύος και ευημερίας από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του Τρίτου Κόσμου, προκάλεσαν εντεινόμενο σκεπτικισμό και κλίμα απαισιοδοξίας στη Δύση για τις μελλοντικές προοπτικές. Σε κάποιες περιπτώσεις διάχυτο ήταν και ένα υπερβολικό αίσθημα ανασφάλειας, ακόμα και ο φόβος ότι η Σοβιετική Ενωση θα επικρατούσε στον Ψυχρό Πόλεμο.

Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση είχε σημαντικές επιπτώσεις και σε περιφερειακό επίπεδο. Η Σαουδική Αραβία, το κυριότερο πετρελαιοπαραγωγό κράτος της Μέσης Ανατολής, αναδείχθηκε έκτοτε σταδιακά σε σημαντικό παράγοντα της περιοχής και του αραβικού κόσμου συνολικά. Βραχυπρόθεσμα, ακόμα περισσότερο ισχυροποιήθηκε το Ιράν. Εκεί, το καθεστώς του σάχη Μοχάμετ Ρεζά Παχλεβί χρησιμοποίησε τα αυξημένα έσοδα από το πετρέλαιο για την ανάληψη ηγετικού ρόλου στην περιοχή καθώς και την υιοθέτηση ενός φιλόδοξου προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικού εκσυγχρονισμού και μετασχηματισμού. Εκείνο όμως μέχρι το 1978 είχε αποτύχει, λόγω και της (προσωρινής) πτώσης της τιμής του πετρελαίου κατά την περίοδο 1975-78. Αυτή η αποτυχία, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, επέτεινε τη δυσαρέσκεια μεγάλου μέρους του ιρανικού λαού, ανοίγοντας τον δρόμο για την Ιρανική Επανάσταση και την ανατροπή του σάχη, εξέλιξη που οδήγησε εντέλει στην επιβολή ισλαμικού θεοκρατικού καθεστώτος σε αυτή τη μεγάλη χώρα και στην άνοδο του ριζοσπαστικού Ισλάμ.