Ο κόσμος μπαίνει αθόρυβα αλλά επικίνδυνα σε μια νέα εποχή πυρηνικής αβεβαιότητας, με τα καμπανάκια κινδύνου να χτυπούν όλο και πιο δυνατά στα διεθνή επιτελεία. Οι κανόνες που για δεκαετίες συγκρατούσαν τον πυρηνικό όλεθρο αρχίζουν να διαλύονται ένας-ένας, κρίσιμες συνθήκες λήγουν ή καταρρέουν και νέες δυνάμεις αποκτούν πυρηνικές δυνατότητες χωρίς σαφές πλαίσιο ελέγχου. Το 2026 προβάλλει πλέον όχι ως μακρινό σενάριο, αλλά ως χρονικό ορόσημο αυξημένου κινδύνου, σε έναν πλανήτη όπου η ισορροπία του τρόμου δείχνει να χάνει τα στηρίγματά της και το ενδεχόμενο μιας ανεξέλεγκτης πυρηνικής κρίσης παύει να είναι θεωρητικό.
Το νομικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο των πυρηνικών εξοπλισμών κινδυνεύει να συνεχίσει να αποδομείται το 2026, αυξάνοντας αισθητά τους κινδύνους για μια πυρηνική κρίση δύσκολα διαχειρίσιμη στη σημερινή, ιδιαίτερα ρευστή διεθνή συγκυρία.
Κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους αναμένονται δύο κρίσιμα ορόσημα: η λήξη της διμερούς αμερικανορωσικής συνθήκης New Start στις 5 Φεβρουαρίου και η Revcon, η διάσκεψη αναθεώρησης της Συνθήκης Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT), που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της παγκόσμιας πυρηνικής ασφάλειας και θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο στη Νέα Υόρκη.
Μια διάσκεψη με δυσοίωνες προοπτικές
Η Revcon συγκαλείται κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια με βασικό στόχο τη διατήρηση της NPT. Ωστόσο, στις δύο τελευταίες διασκέψεις, τα 191 συμβαλλόμενα κράτη δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε τελικό κείμενο. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το ίδιο αδιέξοδο αναμένεται και το 2026.
«Αυτή η Revcon θα είναι δύσκολη», προειδοποίησε στις αρχές Δεκεμβρίου η Alexandra Bell, πρόεδρος του Bulletin of the Atomic Scientists, εκτιμώντας ότι «οι προοπτικές του οικοδομήματος του ελέγχου των πυρηνικών είναι δυσοίωνες».
Ακόμη πιο κατηγορηματικός εμφανίστηκε ο Ρώσος Άντον Χλοπκόφ, διευθυντής του Κέντρου Σπουδών για την Ενέργεια και την Ασφάλεια (Ceness) της Μόσχας, δηλώνοντας σε διαδικτυακή διάσκεψη του ΟΗΕ ότι «βρισκόμαστε στο σημείο της σχεδόν καθολικής αποξήλωσης αυτού του οικοδομήματος».
Σε ό,τι αφορά τη Revcon, όπως σημείωσε, «πρέπει να παραμείνουμε ρεαλιστές και να προσπαθήσουμε να διαφυλάξουμε ό,τι έχει απομείνει».
Η κινεζική παράμετρος
Από τα αμερικανικά πλήγματα σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, μέχρι τη δοκιμαστική εκτόξευση ρωσικού πυρηνοκίνητου πυραύλου και τις δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ περί ενδεχόμενης επανέναρξης πυρηνικών δοκιμών, το πυρηνικό τοπίο σκοτείνιασε το 2025. Όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που, όπως εξηγεί η Emmanuelle Maitre της Fondation pour la recherche stratégique (FRS), «το οικοδόμημα του ελέγχου των εξοπλισμών καταρρέει».
Το σύστημα αυτό οικοδομήθηκε επί δεκαετίες γύρω από τον άξονα Ουάσινγκτον–Μόσχας, όμως η ραγδαία ενίσχυση της Κίνας και οι τεχνολογικές εξελίξεις το αποδυναμώνουν. Παράλληλα, η αυξανόμενη ένταση στις διεθνείς σχέσεις καθιστά δυσχερή την προσαρμογή του πλαισίου αυτού στις σύγχρονες απαιτήσεις.
«Η αλληλεξάρτηση πυρηνικών και συμβατικών δυνάμεων, μαζί με τις ρηξικέλευθες τεχνολογίες –όπως το αμερικανικό πρόγραμμα Golden Dome και τα νέα υπερηχητικά όπλα– έχουν μετατρέψει την πυρηνική αποτροπή σε μια πολυτομεακή έννοια», συνοψίζει η Hua Han του Πανεπιστημίου του Πεκίνου.
Όπως επισημαίνει, «το τριπολικό σχήμα δημιουργεί πολύ μεγαλύτερες πολυπλοκότητες από το διπολικό μοντέλο του Ψυχρού Πολέμου». Η ενισχυόμενη συνεργασία Κίνας και Ρωσίας περιπλέκει περαιτέρω τους υπολογισμούς αποτροπής, κυρίως στην Ευρώπη και στην Ασία-Ειρηνικό.
Η πιθανή λήξη της New Start
Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι η New Start, η οποία προβλέπει ανώτατα όρια πυρηνικών όπλων και μηχανισμούς ελέγχου, είναι πλέον πολύ πιθανό να εκπνεύσει.
«Ο τομέας του ελέγχου δεν λειτουργεί πλέον: οι ειδοποιήσεις για μετακινήσεις πυραύλων και οι μηχανισμοί διαφάνειας έχουν εκλείψει. Απομένει μόνο η εθελούσια δέσμευση τήρησης των ορίων», υπενθυμίζει η Emmanuelle Maitre.
Ένας μακροπρόθεσμος κίνδυνος
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με τον Robert Peters του Heritage Foundation, επικρατεί η άποψη ότι η λήξη της New Start εξυπηρετεί τα αμερικανικά συμφέροντα, καθώς «δεν πρέπει να δεσμεύονται μόνο απέναντι στη Μόσχα». Το Πεκίνο, από την πλευρά του, παρότι διαθέτει μικρότερο πυρηνικό οπλοστάσιο, αρνείται μέχρι σήμερα έναν τριμερή διάλογο.
Το International Institute for Strategic Studies (IISS) επισήμανε στα μέσα Δεκεμβρίου ότι «η Κίνα είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη πυρηνική δύναμη παγκοσμίως», κατασκευάζοντας περίπου 100 νέες κεφαλές ετησίως και διαθέτοντας πλέον περισσότερες βάσεις διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων από τις ΗΠΑ. «Η New Start δεν προσφέρει λύση σε αυτό το πρόβλημα», τονίζει το IISS.
Παρά ταύτα, δεν αναμένονται άμεσες σοβαρές συνέπειες αμέσως μετά τη λήξη της συνθήκης, στις 6 Φεβρουαρίου. Όπως σημειώνει η Emmanuelle Maitre, τόσο στην Ουάσινγκτον όσο και στη Μόσχα «υπάρχει περιορισμένο περιθώριο επαναφοράς οπλικών συστημάτων, αλλά όχι σε αριθμούς που να αλλάζουν δραστικά την ισορροπία».
Ωστόσο, η σταδιακή εγκατάλειψη των εργαλείων ελέγχου των εξοπλισμών αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης μιας πυρηνικής κρίσης, σε έναν κόσμο που, χωρίς μηχανισμούς διαχείρισης, θα μπορούσε να καταφύγει στη χρήση στρατιωτικής βίας.
Ακόμη κι αν η Revcon δεν καταλήξει σε τελική συμφωνία, «δεν θα υπάρξει άμεση και καταστροφική συνέπεια», συνοψίζει η Emmanuelle Maitre. «Όμως, όσο αποδυναμώνεται η NPT, τόσο μειώνεται η δυνατότητα συλλογικών λύσεων σε μια μελλοντική κρίση».
