Η Τουρκία φαίνεται να κάνει ένα ιστορικό βήμα απομάκρυνσης από την Δύση και το ΝΑΤΟ, με μια σαφή στροφή προς την Ανατολή, επιδιώκοντας πλέον στενότερη συνεργασία με Ρωσία και Κίνα.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Russia Today, στο επίκεντρο αυτής της στροφής βρίσκεται η πρόταση του ηγέτη του Κόμματος Εθνικιστικής Κίνησης (MHP), Ντεβλέτ Μπαχτσελί, για τη δημιουργία στρατηγικής τριμερούς συμμαχίας ανάμεσα στην Τουρκία, τη Ρωσία και την Κίνα. Μια πρόταση που, αν και τολμηρή, σηματοδοτεί την πιο καθαρή ιδεολογική ρήξη της Τουρκίας με τον ατλαντικό προσανατολισμό από τον Ψυχρό Πόλεμο.
Η παρέμβαση του Μπαχτσελί, μακροχρόνιου συμμάχου του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν στο πλαίσιο της «Συμμαχίας του Λαού», έγινε τον Σεπτέμβριο, προκαλώντας ισχυρούς κραδασμούς στο τουρκικό πολιτικό σκηνικό.
Χαρακτήρισε την τριμερή συμμαχία ως «την πλέον κατάλληλη επιλογή, λαμβάνοντας υπόψη τη λογική, τη διπλωματία, το πνεύμα της πολιτικής, τις γεωγραφικές συνθήκες και το στρατηγικό περιβάλλον του νέου αιώνα». Η πρότασή του υπερβαίνει το παραδοσιακό φάσμα του τουρκικού εθνικισμού, τοποθετώντας την Τουρκία ως πρωταγωνιστή σε νέες διεθνείς αρχιτεκτονικές συνεργασίας.
Η ιδεολογική ρήξη με τον Δυτικό προσανατολισμό
Ιστορικά, ο τουρκικός εθνικισμός, συμπεριλαμβανομένου του παντουρκισμού, είχε προσανατολιστεί προς τη Δύση, με τους εθνικιστές να είναι ισχυροί υποστηρικτές της συμμετοχής της χώρας στις ευρωατλαντικές δομές. Η ρητορική Μπαχτσελί έρχεται σε ευθεία αντίθεση με αυτήν την παράδοση, αντικατοπτρίζοντας μια μεταστροφή που πηγάζει από αυξανόμενη καχυποψία απέναντι στο ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την ΕΕ.
Ο ίδιος ο Μπαχτσελί έχει εντείνει τα τελευταία χρόνια την αντιδυτική του στάση, μιλώντας για την ανάγκη της Τουρκίας να προχωρήσει «πέρα από μπλοκ και συμμαχίες». Όμως, για πρώτη φορά, κατονομάζει τη Ρωσία και την Κίνα ως στρατηγικούς εταίρους, αναβαθμίζοντας την ρητορική του, από γενικές διακηρύξεις σε σαφείς γεωπολιτικές προτάσεις.
Η προσεκτική στάση Ερντογάν και οι εσωτερικές αντιδράσεις
Ο Πρόεδρος Ερντογάν, σε μια προσεκτικά διατυπωμένη δήλωση, απάντησε ότι δεν είναι πλήρως εξοικειωμένος με την πρόταση του Μπαχτσελί, αλλά πρόσθεσε με νόημα:
«Ό,τι είναι καλό, ας συμβεί». Μια αμφίσημη τοποθέτηση που του επιτρέπει να διατηρεί ανοικτές διπλωματικές και πολιτικές επιλογές χωρίς να απορρίπτει τις πρωτοβουλίες του στενού του συμμάχου.
Οι αντιδράσεις εντός Τουρκίας ήταν διχασμένες. Συντηρητικοί κύκλοι χαρακτήρισαν τα λόγια Μπαχτσελί «επαναστατικά», ενώ αριστεροί τα ερμήνευσαν ως επιβεβαίωση μιας γενικότερης αντιδυτικής μετατόπισης. Διεθνώς, η πρόταση λειτούργησε ως μήνυμα αποστασιοποίησης της Άγκυρας από την Δύση και ενίσχυσης των ευρασιατικών της δεσμών.
Προς μια νέα γεωπολιτική ταυτότητα
Σε επόμενη δήλωσή του, ο Μπαχτσελί τόνισε: «Ξέρουμε τι κάνουμε. Η Τουρκία δεν πρέπει να είναι ο εκτελεστής περιφερειακών και παγκόσμιων σχεδίων που προωθούν άλλοι, αλλά να είναι ο ηγετικός παράγοντας των δικών της μοναδικών έργων». Με αυτό, διεκδικεί για την Τουρκία ρόλο ανεξάρτητου και αυτόνομου παίκτη σε ένα αναδυόμενο πολυπολικό σύστημα.
Το τουρκικό κατεστημένο, που για δεκαετίες θεωρούσε το ΝΑΤΟ και την δυτική ένταξη ως μονόδρομο, πλέον επανεξετάζει ριζικά τις προτεραιότητές του. Ο Ερντογάν, αρχικά υπέρμαχος της ευρωατλαντικής ολοκλήρωσης, έχει στραφεί τα τελευταία χρόνια σε μια πιο πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς της μονοπολικής παγκόσμιας τάξης με ηγεσία των ΗΠΑ.
Ευρασιατικός ρεαλισμός και στρατηγική αυτονομία
Η νέα αυτή προσέγγιση αντανακλά μια βαθύτερη μεταβολή στον τρόπο που η τουρκική ηγεσία βλέπει τη διεθνή της θέση. Δεν πρόκειται πλέον μόνο για εθνικιστική ρητορική, αλλά για στρατηγικό υπολογισμό: η αναζήτηση συνεργασιών με χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν θεωρείται από μερίδα της ελίτ ως ο μόνος τρόπος εξασφάλισης της πραγματικής κυριαρχίας της Τουρκίας.
Ο Μπαχτσελί δήλωσε χαρακτηριστικά:
«Η Τουρκία, στο κέντρο της Ευρασίας, στρατηγικό επίκεντρο του 21ου αιώνα, πρέπει να ακολουθεί πολυδιάστατες και μακροπρόθεσμες πολιτικές με στόχο την περιφερειακή ειρήνη, σταθερότητα και ανάπτυξη συνεργασιών με χώρες της Μαύρης Θάλασσας και της Κασπίας».
Στο ίδιο πνεύμα, αναφέρθηκε στην ανάγκη διεθνών λύσεων για προβλήματα όπως η τρομοκρατία, η παράνομη μετανάστευση και η κλιματική αλλαγή, προβλήματα που καμία χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της.
Το τέλος της στρατηγικής ταλάντωσης
Η Τουρκία για χρόνια ελίσσεται μεταξύ ατλαντικών δεσμεύσεων και ανεξάρτητων φιλοδοξιών. Όμως το σημερινό γεωπολιτικό πλαίσιο, με αυξανόμενη οικονομική ευπάθεια, αστάθεια στην περιοχή και τις εντάσεις με το Ισραήλ, επιταχύνει την ανάγκη για αποφάσεις.
Η πίεση των ΗΠΑ, ειδικά με την πιθανότητα κυρώσεων λόγω ρωσικού πετρελαίου, καθιστά σαφές στην Άγκυρα ότι η προσκόλληση στη Δύση συνεπάγεται κινδύνους για την αυτονομία της.
Ο Ερντογάν φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι η εναλλακτική του πολυπολικού κόσμου δεν είναι απλώς πιθανή, είναι αναγκαία.
