Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει πρωτοφανείς λεπτομέρειες για έναν από τους πιο μυστηριώδεις κοσμικούς πίδακες, φέρνοντας τους επιστήμονες πιο κοντά στην κατανόηση των υπερμαζικών μαύρων τρυπών.
Τον Αύγουστο του 2025, το επιστημονικό περιοδικό Astronomy & Astrophysics δημοσίευσε μια έρευνα-σταθμό για την αστρονομία, ρίχνοντας φως σε ένα από τα πιο παράξενα και εντυπωσιακά φαινόμενα που έχουν εντοπιστεί ποτέ: τον πίδακα του μπλάζαρ PKS 1424+240. Το αντικείμενο αυτό, μία από τις λαμπρότερες πηγές ακτίνων γάμμα και νετρονίων υψηλής ενέργειας, αποτέλεσε για χρόνια αίνιγμα για τους επιστήμονες. Η μελέτη αποκάλυψε εικόνες που θυμίζουν το μυθικό «Μάτι του Σάουρον», ένα σχεδόν τρομακτικό θέαμα από τα βάθη του σύμπαντος.
Το ρεπορτάζ του Phys.org για την ανακάλυψη αναδεικνύει το πώς τα νέα δεδομένα αναμένεται να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα φαινόμενα που συνδέονται με υπερμαζικές μαύρες τρύπες, πίδακες πλάσματος και σωματίδια υψηλής ενέργειας.
Η καταγραφή του πίδακα πραγματοποιήθηκε με το Very Long Baseline Array (VLBA), το οποίο ενώνει ραδιοτηλεσκόπια από όλο τον κόσμο σε ένα εικονικό «υπερ-τηλεσκόπιο» με πρωτοφανή ανάλυση. Το PKS 1424+240 βρίσκεται δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά και είναι ήδη γνωστό στους επιστήμονες ως ο φωτεινότερος μπλάζαρ που εκπέμπει νετρίνα. Ωστόσο, η αργή εμφάνιση του πίδακα στα ραδιοκύματα προκάλεσε έκπληξη, καθώς ανατρέπει την αναμενόμενη σχέση ανάμεσα στην ταχύτητα κίνησης και στη φωτεινότητα.
Ο επικεφαλής ερευνητής Γιούρι Κοβάλεφ, από το Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας Μαξ Πλανκ και υπεύθυνος του προγράμματος MuSES, χαρακτήρισε την εικόνα «απολύτως εκπληκτική». Ο πίδακας, ευθυγραμμισμένος σχεδόν τέλεια με τη Γη, αποκάλυψε ένα σχεδόν τέλειο τοροειδές μαγνητικό πεδίο. «Δεν έχουμε ξαναδεί κάτι παρόμοιο», είπε, τονίζοντας ότι αυτή η σπάνια γεωμετρία επέτρεψε στην ομάδα να δει βαθιά στην «καρδιά» του πίδακα.
Το παράδοξο των αργοκίνητων πίδακων
Το μεγαλύτερο μυστήριο του PKS 1424+240 ήταν η φαινομενικά χαμηλή ταχύτητα του πίδακα. Συνήθως, οι πιο ισχυρές εκπομπές ακτίνων γάμμα και νετρονίων συνδέονται με πίδακες που κινούνται σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Στην περίπτωση αυτή, η εικόνα έδειχνε το αντίθετο.
Σύμφωνα με τον συν-συγγραφέα της μελέτης, Jack Livingston, η τέλεια ευθυγράμμιση του πίδακα με την οπτική γραμμή της Γης προκαλεί μια «σχετικιστική ενίσχυση» της φωτεινότητας έως και 30 φορές, δημιουργώντας παράλληλα ένα οπτικό φαινόμενο που τον κάνει να φαίνεται πιο αργός απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Η ειδική θεωρία της σχετικότητας προσφέρει την εξήγηση: η κίνηση του πίδακα προς τον παρατηρητή ενισχύει την εκπομπή φωτός, αλλά αλλοιώνει την αντίληψη της ταχύτητας.
Ένα ακόμη κομβικό εύρημα ήταν η λεπτομερής χαρτογράφηση του μαγνητικού πεδίου γύρω από τον πίδακα. Χάρη στην ανάλυση πολωμένων ραδιοσημάτων, οι ερευνητές εντόπισαν μια ελικοειδή ή τοροειδή διαμόρφωση. Η δομή αυτή φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτάχυνση σωματιδίων σε ακραίες ενέργειες, καθιστώντας τον πίδακα έναν από τους πιο ισχυρούς «επιταχυντές» του σύμπαντος.
Όπως δήλωσε ο Κοβάλεφ, το εύρημα επιβεβαιώνει ότι οι ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες με υπερμαζικές μαύρες τρύπες δεν επιταχύνουν μόνο ηλεκτρόνια αλλά και πρωτόνια, εξηγώντας την προέλευση νετρονίων υψηλής ενέργειας που ανιχνεύονται στη Γη.
Η παρατήρηση του PKS 1424+240 αποτελεί καμπή για το πρόγραμμα MOJAVE (Monitoring of Jets in Active Galactic Nuclei with VLBA Experiments), μια διεθνή πρωτοβουλία που εδώ και δεκαετίες παρακολουθεί πίδακες σε ενεργούς γαλαξίες.
Ο Anton Zensus, διευθυντής του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Max Planck και συνιδρυτής του προγράμματος, υπενθύμισε ότι όταν ξεκίνησε η προσπάθεια, η ιδέα να συνδεθούν απευθείας πίδακες μαύρων τρυπών με κοσμικά νετρίνα ακουγόταν σαν επιστημονική φαντασία. «Σήμερα, οι παρατηρήσεις μας το κάνουν πραγματικότητα», τόνισε, υπογραμμίζοντας τη σημασία της έρευνας για την κατανόηση των πιο ενεργητικών και ακραίων φαινομένων του σύμπαντος.
