Εδώ και πάνω από 100 χρόνια, ψυχολόγοι και επιστήμονες προσπαθούν να δώσουν μια σαφή απάντηση στο ερώτημα: τι είναι νοημοσύνη; Από τη «γενική νοημοσύνη» του Spearman (το περίφημο g) μέχρι τις σύγχρονες θεωρίες πολλαπλής ευφυΐας, οι απόψεις διίστανται. Κι όμως, ίσως δεν έχει τόση σημασία από πού προέρχεται η νοημοσύνη, αλλά τι κάνουμε με αυτήν.
Όπως σημειώνει και ο T. Alexander Puutio σε άρθρο του στο Psychology Today, ίσως η πιο κρίσιμη ερώτηση είναι πώς αξιοποιούμε αυτό που ήδη έχουμε. Και εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η έννοια του «αποτελεσματικού IQ»: η καθημερινή διαχείριση και χρήση των γνωστικών μας πόρων.
Δεν είναι πάντα οι γονίδια που φταίνε. Πολύ συχνά, ο ίδιος μας ο τρόπος ζωής υπονομεύει τη σκέψη μας:
Έλλειψη ύπνου → μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης και μνήμης
Κατανάλωση αλκοόλ → επηρεάζει τη γνωστική επεξεργασία
Υπερβολική χρήση social media → προκαλεί άγχος, διασπαστικότητα και πνευματική κόπωση
Θορυβώδη ή ασταθή περιβάλλοντα → μας κρατούν σε κατάσταση «αντίδρασης» και όχι δημιουργικής σκέψης
Πολλοί αποφεύγουν να μιλήσουν για το IQ τους σαν να είναι κάτι ταμπού ή «καταδικαστικό». Όμως, αν δεν κατανοούμε τι μας αποδυναμώνει, πώς θα το αλλάξουμε;
Γίνεται να γίνουμε πιο έξυπνοι;
Ναι — και η επιστήμη το επιβεβαιώνει. Η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου αποδεικνύει ότι η νοητική απόδοση δεν είναι στατική. Το πώς ζούμε, κινεί και αλλάζει τις γνωστικές μας δυνατότητες. Δες πώς:
1. Εναλλαγή θεμάτων & ενεργή μάθηση
Μελέτες έχουν δείξει ότι η στρατηγική της interleaving — δηλαδή η εναλλαγή διαφορετικών θεμάτων αντί της μονοτονίας — ενισχύει την κατανόηση και μακροπρόθεσμη απομνημόνευση (Rohrer & Taylor, 2007). Δύσκολη αλλά αποτελεσματική προσέγγιση.
2. Ανάγνωση > ακρόαση
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Trends in Cognitive Sciences, η ανάγνωση ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία, απομνημόνευση και ανάλυση πληροφοριών με πιο ολοκληρωμένο τρόπο σε σύγκριση με την παθητική ακρόαση.
3. Τεχνικές μνήμης που δουλεύουν
Η «κατάτμηση» πληροφορίας (chunking) και η χρήση οπτικοχωρικών τεχνικών όπως το Memory Palace (μέθοδος loci) έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές σε πλήθος γνωστικών δοκιμών — ειδικά σε άτομα που δεν έχουν έμφυτα υψηλό IQ (Yates, 1966).
4. Η άσκηση δυναμώνει τον εγκέφαλο
Αερόβια δραστηριότητα, όπως γρήγορο περπάτημα, έχει συνδεθεί με αύξηση του μεγέθους του ιππόκαμπου και βελτίωση μνήμης, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences (Erickson et al., 2011). Τα οφέλη είναι ακόμα πιο έντονα σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Ο εγκέφαλος δεν γεννήθηκε για… ακινησία
Από εξελικτικής άποψης, ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναπτύχθηκε μέσα από την περιέργεια, την κίνηση και τη διάδραση με το περιβάλλον. Η σκέψη «εν κίνηση» είναι πιο αποτελεσματική από τη σκέψη «καναπέ».
Όσοι διατηρούν πνευματική οξυδέρκεια σε προχωρημένη ηλικία έχουν ένα κοινό: δεν σταματούν να ρωτούν, να μαθαίνουν, να εξερευνούν.
Η ευφυΐα δεν είναι αριθμός — είναι στάση ζωής
Το σκορ σε ένα τεστ IQ δεν λέει όλη την αλήθεια. Η αληθινή ευφυΐα αντανακλάται στον τρόπο που αντιμετωπίζεις τη ζωή:
- Πόσο καλά κοιμάσαι;
- Πόσο συχνά αμφισβητείς τις απόψεις σου;
- Πότε ήταν η τελευταία φορά που έμαθες κάτι εντελώς καινούργιο;
- Μιλάς για τις ιδέες σου ή τις κρατάς παθητικά μέσα σου;
Η νοημοσύνη είναι ικανότητα που εξελίσσεται — όχι προνόμιο κάποιων «εκλεκτών». Αν θέλεις να την αναπτύξεις, μίλα, κουνήσου, σκέψου, διάβασε, κοιμήσου καλά. Το μυαλό δεν θέλει θαύματα — θέλει σωστή χρήση.
