Η Αρχαία Αίγυπτος πάντα συνδεόταν με τον κόσμο της μετά θάνατον ζωής – τις επιβλητικές πυραμίδες, τα μουμιοποιημένα σώματα και τα μυστηριώδη σύμβολα στους πέτρινους τοίχους.
Ο λόγος για αυτή τη σύνδεση δεν είναι μόνο το ενδιαφέρον των απογόνων για τον μυστηριώδη κόσμο των φαραώ, αλλά και το γεγονός ότι οι νεκρόπολεις στις έρημες βράχους της Δυτικής Όχθης του Νείλου διατηρήθηκαν καλύτερα από τις πόλεις που κατέστρεψε ο χρόνος και οι άνθρωποι.
Ιδιαίτερο ρόλο στις ανακαλύψεις διαδραματίζουν οι τάφοι της Θήβας, της αρχαίας πρωτεύουσας της Αιγύπτου κατά την περίοδο της Νέας Βασιλείας (16ος-11ος αιώνας π.Χ.). Τα λαβυρινθώδη σύνολα αυτών των τάφων είναι σκαμμένα απευθείας στους ασβεστολιθικούς βράχους και θυμίζουν κυψέλες μελισσών. Σε αντίθεση με τους τάφους της Γκίζας και της Σακκάρας, όπου οι νεκρόπολεις της αριστοκρατίας συνυπήρχαν με τις πυραμίδες των φαραώ, οι θηβαϊκοί τάφοι ήταν χωριστοί, τονίζοντας τη διάκριση μεταξύ της βασιλικής και της «ιδιωτικής» αιωνιότητας.
Ο τάφος ως οίκος της αιωνιότητας
Η λέξη «τάφος» για τους Αιγυπτίους δεν περιοριζόταν μόνο στην ταφή.
Αναφερόταν σε ολόκληρο το σύμπλεγμα που περιλάμβανε:
– Ένα υπέργειο κτίσμα – ορατό από μακριά, λειτουργούσε ως είδος ναού.
– Ανοιχτή αυλή, όπου οι συγγενείς εκτελούσαν μνημονικά τελετουργικά.
– Υπόγειες αίθουσες και δωμάτια για το σαρκοφάγο και τα αντικείμενα του νεκρού, τα οποία σφραγίζονταν αμέσως μετά την ταφή.
Έτσι, ο τάφος γινόταν όχι απλά το μέρος της ταφής, αλλά η ιερή γραμμή μεταξύ του κόσμου των ζωντανών και του βασιλείου των νεκρών.
Η θανάτωση και η αθανασία – Σύμβολα και Ζωγραφιές στους Τοίχους
«Ο θάνατος για τους Αιγυπτίους δεν ήταν το τέλος, αλλά μια μετάβαση σε μια νέα ποιότητα ύπαρξης.
Ο κύριος στόχος ήταν η επίτευξη της αθανασίας», επισημαίνουν οι ιστορικοί της Αρχαίας Ανατολής.
Η μεγαλύτερη γνώση για τις πεποιθήσεις των Αιγυπτίων για τη μετά θάνατον ζωή προέρχεται από τις τοιχογραφίες στις ανώτερες αίθουσες των τάφων της αριστοκρατίας.
Οι διαγώνιες γκαλερί που κοιτάζουν προς τη Δύση, τη συμβολική πλευρά των νεκρών, απεικόνιζαν θρησκευτικές σκηνές και το ταξίδι της ψυχής σε άλλους κόσμους.
Οι εγκάρσιες γκαλερί κατέγραφαν γήινες σκηνές: σκηνές εργασίας, οικογενειακών γευμάτων και γιορτών.
Η λάθος στήλη: Μνημείο για τη μνήμη
Συχνά, μπροστά από την είσοδο του τάφου ή στην πρώτη του αίθουσα τοποθετούνταν «λάθος στήλες».
Στην κορυφή τους απεικονίζονταν θεότητες ή ιερά σύμβολα, ενώ στην επιφάνειά τους χαράσσονταν επιγραφές που επαινούσαν τη ζωή και τα έργα του αποθανόντος.
Αν η λάθος πόρτα συμβόλιζε τη δίοδο στη βασιλεία των νεκρών, η στήλη θύμιζε τον άνθρωπο, διατηρώντας το όνομά του και τα καλά του έργα για αιώνες.
Η λάθος πόρτα – Πύλη για το «Κα»
Ο πιο σημαντικός στοιχείο στους θηβαϊκούς τάφους ήταν η λάθος πόρτα. Σε αυτήν γράφονταν τελετουργικές φόρμουλες και στη μέση απεικονιζόταν ο ίδιος ο αποθανόντας στο τραπέζι των προσφορών.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι μέσω αυτής της πόρτας το «κα» – η ζωτική δύναμη του ανθρώπου – μπορούσε να βγει στον κόσμο των ζωντανών για να δεχτεί φαγητό και ποτά.
Η διατήρηση της μούμιας («χατ» ή «σάχ») και το όνομα («ρεν») στους τοίχους ήταν η εγγύηση ότι η προσωπικότητα του αποθανόντα δεν θα χαθεί. Εξάγοντας όλες τις δυσκολίες του υπόγειου μονοπατιού, ο άνθρωπος γινόταν «αχ» – φωτισμένο πνεύμα, αλλά και σε αυτήν την κατάσταση χρειάζονταν ιερατικό φαγητό.
Οι απεικονίσεις δώρων και λειτουργών στους τοίχους εγγυούνταν ότι η ψυχή δεν θα έμενε ποτέ νηστική.
Θυσίες και Γιορτές για την Αιωνιότητα
Σημαντικό μέρος των τοιχογραφιών καταλαμβάνουν σκηνές θυσίας.
Στις σκηνές αυτές συνήθως απεικονίζεται ο οικοδεσπότης του τάφου και η οικογένειά του, που προσφέρουν δώρα στους θεούς ή στον ίδιο τον αποθανόντα.
Όσο μεγαλύτερη η φιγούρα, τόσο υψηλότερη η θέση του στην επίγεια ζωή.
Η εργασία των γεωργών – Εγγύηση για τη ζωή μετά το θάνατο
Συχνά οι τοίχοι των θηβαϊκών τάφων απεικονίζουν γεωργικές δραστηριότητες.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι για να υπάρχει επαρκής τροφή στον μετά θάνατον κόσμο, έπρεπε να αναδημιουργηθεί ολόκληρος ο γεωργικός κύκλος. Γι’ αυτό οι καλλιτέχνες κατέγραφαν με λεπτομέρεια σκηνές οργώματος, σποράς, θερισμού και αποθήκευσης σιτηρών.
Το κυνήγι και η αλιεία στους πάπυρους
Μια ιδιαίτερη θέση στην εικονογραφία κατέχουν οι σκηνές κυνηγιού και ψαρέματος.
Στον τάφο του βασιλικού γραμματέα Menna, μπορούμε να δούμε πώς κυνηγά πουλιά με το βουμάρανγκ και ψαρεύει με πετονιά.
Πορεία προς την ιερή Άβιδο – Η θρησκευτική κηδεία
Αναπόσπαστο μέρος της διακόσμησης ήταν οι απεικονίσεις του ταξιδιού στην Άβιδο, την πόλη που συνδέεται με τον θρησκευτικό λατρεία του Όσιρι.
Ένα από τα πιο εκφραστικά θέματα στους θηβαϊκούς τάφους είναι η σκηνή της κηδείας.
Στον τάφο του βεζίρη Ramosé, οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με έγχρωμες απεικονίσεις της πομπής, με ιερέα, βόδια που τραβούν την άμαξα του σαρκοφάγου και γυναίκες που θρηνούν.
Το μυστήριο του ανοίγματος στόματος και ματιών – Η δίκη του Όσιρι: Η τελευταία δοκιμασία
Μεταξύ των πιο μυστηριωδών τελετουργιών είναι η τελετή ανοίγματος στόματος και ματιών, που αρχικά πραγματοποιούνταν σε άγαλμα του νεκρού και αργότερα και στη μούμια, δίνοντάς της την ικανότητα να βλέπει, να ακούει και να μιλάει.
Το τελευταίο στάδιο στον μετά θάνατο δρόμο είναι η δίκη του Όσιρι.
Εκεί, η μοίρα της ψυχής αποφασίζεται, με την καρδιά του αποθανόντος να ζυγίζεται με ένα φτερό της θεάς Μάατ.
Oι τάφοι της αρχαίας Θήβας, νυν Λούξορ, δεν είναι μόνο τόποι ταφής, αλλά και ένα είδος χρονικών, όπου μπλέκονται μύθοι, θρησκευτικά τελετουργικά και σκηνές καθημερινής ζωής.
