Νέα στοιχεία φέρνει στο φως έρευνα Ρώσων επιστημόνων σχετικά με τα εντυπωσιακά τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων—επιτεύγματα που, σύμφωνα με τους ερευνητές, χάθηκαν για αιώνες από το προσκήνιο, όπως και μεγάλο μέρος της ελληνικής φιλοσοφικής κληρονομιάς. Η παρακμή αυτή άνοιξε τον δρόμο για τον Μεσαίωνα της Ευρώπης, και, όπως αναφέρεται, για έναν σύγχρονο «τεχνολογικό Μεσαίωνα» διαφορετικής μορφής.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει μηχανισμούς και όπλα εξαιρετικά προχωρημένα για την εποχή τους: από το ατμοκίνητο κανόνι και το φλογοβόλο έως τον πρώτο μηχανικό υπηρέτη.
Η ρωσική έκθεση, όπως αναφέρεται στο moneytimes.ru, επισημαίνει ότι όταν μιλάμε για τεχνολογίες μπροστά από την εποχή τους, συνήθως σκεφτόμαστε τον 20ό αιώνα—πυραύλους, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, πολλές από τις βάσεις της σύγχρονης τεχνολογικής σκέψης είχαν τεθεί στην αρχαιότητα. Εκείνη την περίοδο γεννήθηκαν ιδέες και μηχανισμοί που, αν είχαν συνεχιστεί και εξελιχθεί, θα μπορούσαν να είχαν επιταχύνει θεαματικά την πορεία της ανθρώπινης προόδου.
Πολεμικές τεχνολογίες στην αρχαιότητα
Οι Έλληνες γνώριζαν ότι η φωτιά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για θέρμανση αλλά και ως όπλο. Έτσι, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αναπτύχθηκε ένα πρώιμο είδος φλογοβόλου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε έως το 404 π.Χ. Η συσκευή εκτόξευε αναμμένα κάρβουνα αναμεμειγμένα με θείο, δημιουργώντας ένα ελεγχόμενο ρεύμα φωτιάς.
Τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός βελτίωσε τον μηχανισμό προσθέτοντας οξύ στο μείγμα, ενισχύοντας τη δύναμη της καύσης. Το όπλο χρησιμοποιήθηκε σε πολιορκίες και θεωρείται πρόδρομος της τεχνολογίας που οδήγησε αργότερα στο μεσαιωνικό «ελληνικό πυρ».
Η δημιουργία τέτοιων όπλων χωρίς σύγχρονη χημεία εξηγείται από την πρακτική εμπειρική γνώση των ιδιοτήτων υλικών όπως το θείο, το πετρέλαιο και οι ρητίνες. Η μέθοδος της συνεχούς δοκιμής και παρατήρησης αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία χτίστηκε η παγκόσμια μηχανική επιστήμη.
Η μηχανική ιδιοφυΐα του Αρχιμήδη
Ο Αρχιμήδης, γνωστός για τα μαθηματικά και τις φυσικές του ανακαλύψεις, άφησε επίσης σημαντικό τεχνολογικό έργο. Το ατμοκίνητο κανόνι που σχεδίασε λειτουργούσε με νερό που θερμαινόταν σε έναν μεταλλικό σωλήνα έως ότου μετατρεπόταν σε ατμό, εκτοξεύοντας ένα βλήμα σε μεγάλη απόσταση. Παρότι οι σύγχρονοί του το θεωρούσαν περίεργο μηχανικό πείραμα, στη βασική του αρχή προσομοίαζε στους μελλοντικούς μηχανισμούς εσωτερικής καύσης.
Ο Αρχιμήδης λέγεται ότι υπογράμμιζε πως όλα μπορούν να εξηγηθούν μέσω των φυσικών νόμων· η εμπειρική παρατήρηση ήταν το θεμέλιο της μεθόδου του.
Ανάμεσα στις εφευρέσεις του συγκαταλέγεται και το περίφημο «Νύχι του Αρχιμήδη», μια συσκευή με αντίβαρα και γάντζο που αναποδογύριζε εχθρικά πλοία κατά την πολιορκία των Συρακουσών. Η λειτουργία του στηριζόταν στην εφαρμογή της μηχανικής των μοχλών—μια αρχή που χρησιμοποιείται ακόμη στους σύγχρονους γερανούς.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της αρχαιότητας βρέθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα ανοιχτά των Αντικυθήρων: ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ένας πολύπλοκος μηχανισμός με περίπου 40 γρανάζια, σχεδιασμένος για να υπολογίζει αστρονομικά φαινόμενα όπως εκλείψεις, κινήσεις πλανητών και ημερομηνίες αγώνων. Αποτελεί τον πρώτο γνωστό αναλογικό υπολογιστή, αιώνες μπροστά από την εποχή του.
Οι τεχνίτες πιθανότατα κατάφεραν τέτοια ακρίβεια με γεωμετρικές μεθόδους και εξελιγμένη μεταλλουργία, που είχαν αναπτυχθεί για αστρονομικά όργανα και συσκευές πλοήγησης.
Αυτόματα και πρώιμα ρομπότ
Ο Φίλων ο Βυζάντιος, τον 3ο αιώνα π.Χ., δημιούργησε μια συσκευή που μπορεί να θεωρηθεί πρόγονος των σύγχρονων ρομπότ: έναν αυτόματο υπηρέτη που γέμιζε ένα κύπελλο με κρασί και νερό, χρησιμοποιώντας βαλβίδες και σιφώνια που ενεργοποιούνταν από το βάρος του κυπέλλου.
Ο Κτησίβιος από την Αλεξάνδρεια, σύγχρονός του, ανέπτυξε αντλίες εμβόλου, υδραυλικά ρολόγια και μουσικά αυτόματα που λειτουργούσαν με πεπιεσμένο αέρα. Τα περισσότερα έργα του χάθηκαν μετά την καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, ωστόσο όσα σώθηκαν αποδεικνύουν εντυπωσιακή τεχνολογική πρόοδο.
Το «ιπτάμενο» όχημα του Αρχύτα
Η πιο εντυπωσιακή, ίσως, αρχαία εφεύρεση ανήκει στον Αρχύτα τον Ταραντίνο. Δημιούργησε ένα ξύλινο «πουλί» που κινούνταν με δύναμη ατμού, αποτελώντας το πρώτο καταγεγραμμένο παράδειγμα αεριωθούμενης πρόωσης. Έτσι, ο Αρχύτας θεωρείται από πολλούς ο πρώτος που πειραματίστηκε με τις αρχές της αεροδυναμικής.
Γιατί εξαφανίστηκαν αυτές οι τεχνολογίες;
Οι περισσότερες αρχαίες εφευρέσεις δεν έγιναν ποτέ ευρέως γνωστές ή αναπτυγμένες. Η έλλειψη συνεχούς μεταφοράς γνώσης και η καταστροφή κέντρων επιστήμης οδήγησαν σε μακρά περίοδο τεχνολογικής στασιμότητας. Μετά την πτώση των ελληνιστικών βασιλείων, τα τεχνικά έργα χάθηκαν μαζί με τους δημιουργούς τους.
Μόνο κατά την Αναγέννηση αναβίωσε μέρος αυτής της γνώσης, κυρίως μέσα από τα έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Η ιστορία δείχνει ότι η πρόοδος δεν εξαρτάται μόνο από τις ιδέες, αλλά και από θεσμούς που τις στηρίζουν· χωρίς αυτούς, ακόμη και οι πιο λαμπρές τεχνολογικές καινοτομίες χάνονται.
