Η προτεινόμενη Εικοστή Έβδομη Συνταγματική Τροποποίηση (ΣΣΤ) του Πακιστάν , η οποία εσπευσμένα εγκρίνεται από το Κοινοβούλιο, εισάγει σαρωτικές αλλαγές στις δικαστικές και στρατιωτικές δομές της χώρας. Η τροπολογία επιδιώκει την αναδιάρθρωση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, την ίδρυση ενός νέου Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου και τον επαναπροσδιορισμό της ιεραρχίας των ενόπλων δυνάμεων. Το κατά πόσον η ΣΣΤ υπονομεύει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης αποτελεί σοβαρή ανησυχία στη νομική κοινότητα. Ωστόσο, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης δεν αποτελεί το κύριο επίκεντρο αυτού του σχολίου.
Αυτό το σχόλιο εξετάζει πώς ο PCA, μέσω αλλαγών στο Άρθρο 243 του Συντάγματος του Πακιστάν, μετατρέπει το αξίωμα του Αρχηγού του Στρατού σε ένα συνταγματικά ανώτατο αξίωμα. Αυτό που καθιστά τον PCA ιδιαίτερα σημαντικό είναι η εφεύρεση του αξιώματος του Στρατάρχη.
Αυτές οι τροποποιήσεις θεσπίζουν ένα πλαίσιο στο οποίο ο Αρχηγός του Επιτελείου Στρατού (Αρχηγός Στρατού) γίνεται ταυτόχρονα Αρχηγός των Αμυντικών Δυνάμεων (CODF) και μπορεί περαιτέρω να προαχθεί στον βαθμό του Στρατάρχη, συνοδευόμενος από ισόβια προνόμια και ασυλία.
Σημειώστε εξαρχής ότι τυχόν εξουσίες που δίνονται στον Στρατάρχη είναι οι εξουσίες που δίνονται στον Αρχηγό του Στρατού. Ο βαθμός του Στρατάρχη ενισχύει το αξίωμα του Αρχηγού του Στρατού, το οποίο έχει καταστεί ευάλωτο μετά τη δίωξη και την καταδίκη του Αρχηγού του Στρατού Περβέζ Μουσάραφ για προδοσία βάσει του Άρθρου 6 του Συντάγματος του Πακιστάν.
Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο Άρθρο 243 έχουν άμεσο αντίκτυπο στη λογοδοσία και το κράτος δικαίου. Συγκεκριμένα, οι αλλαγές κατοχυρώνουν την κυριαρχία του Αρχηγού του Στρατού, συνταγματικοποιούν τη θέση του Στρατάρχη, πολιτικοποιούν τον βαθμό του Στρατάρχη και χορηγούν μια άνευ προηγουμένου ασυλία που θα μπορούσε να προστατεύσει τον Στρατάρχη από οποιαδήποτε νομική λογοδοσία.
Αρχηγός Στρατού Υπεροχή
Το χρονοδιάγραμμα του PCA – πριν από τη συνταξιοδότηση ενός ανώτερου στρατηγού – υποδηλώνει ότι στοχεύει όχι μόνο στην απλοποίηση της διοίκησης αλλά και στη συγκέντρωση πρωτοφανούς εξουσίας σε έναν μόνο στρατιωτικό ηγέτη, τον Αρχηγό του Στρατού. Δεδομένου ότι η κυβέρνηση έχει ήδη απονείμει τον τίτλο του Στρατάρχη στον Στρατηγό Asim Munir , οι προτεινόμενες τροποποιήσεις του 243 τον εξουσιοδοτούν άμεσα και αποκλειστικά.
Με την τροποποίηση του άρθρου 243 του Συντάγματος, ο PCA καταργεί τη θέση του Προέδρου της Κοινής Επιτροπής Αρχηγών Επιτελείων και μεταβιβάζει την συντονιστική της εξουσία στον Αρχηγό του Στρατού, ο οποίος θα φέρει επίσης τον νέο τίτλο του Αρχηγού των Αμυντικών Δυνάμεων (CODF). Στο εξής, κάθε Αρχηγός του Στρατού θα διοικεί όχι μόνο τις χερσαίες δυνάμεις αλλά και το Ναυτικό, την Πολεμική Αεροπορία και τις υπηρεσίες πληροφοριών στο πλαίσιο μιας ενιαίας δομής.
Δομικά, η συγχώνευση φαίνεται αποτελεσματική, προσφέροντας μια ενιαία αλυσίδα διοίκησης. Ουσιαστικά, ωστόσο, συγκεντρώνει την εξουσία με τρόπο άγνωστο ακόμη και κατά τα προηγούμενα στρατιωτικά καθεστώτα του Πακιστάν. Ιστορικά, ενώ ο Αρχηγός του Στρατού ήταν πάντα η πιο ισχυρή προσωπικότητα στις ένοπλες δυνάμεις, οι Αρχηγοί της Αεροπορίας και του Ναυτικού ήταν τυπικά ανεξάρτητοι από την άμεση διοίκησή του.
Ο PCA θεσμοθετεί πλέον μια σαφή ιεραρχία που εξυψώνει τον Αρχηγό του Στρατού πάνω από όλους τους άλλους στρατιωτικούς αξιωματικούς σε όλους τους κλάδους, μετατρέποντας μια ιστορικά κυρίαρχη θέση σε μια συνταγματικά υπέρτατη.
Η ενιαία διοίκηση, μια εξέχουσα στρατιωτική δομή σε πολλές χώρες, καθίσταται ζωτικό μέρος ενός ταχέως μεταβαλλόμενου κόσμου. Ωστόσο, δεδομένου του ιστορικού ανατροπής εκλεγμένων κυβερνήσεων στο Πακιστάν, το Κοινοβούλιο θα πρέπει να είναι προσεκτικό στην παραχώρηση στο αξίωμα του Αρχηγού του Στρατού εξουσιών που είναι πρωτοφανείς και μοναδικές στον κόσμο, που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο στρατιωτικό σύστημα.
Η επέκταση της διοικητικής εξουσίας βρίσκει την απόλυτη έκφρασή της στην προτεινόμενη συνταγματική αναγνώριση του Στρατάρχη — ενός τίτλου που μετατρέπει τη στρατιωτική διάκριση σε διαρκή πολιτική εξουσία.
Στρατάρχης ως Συνταγματικό Θέση
Μετά από ένα σύντομο ξέσπασμα συγκρούσεων με την Ινδία τον Μάιο, η κυβέρνηση απένειμε στον νυν Αρχηγό του Στρατού, Asim Munir, τον τίτλο του Στρατάρχη ως συμβολική χειρονομία αναγνώρισης για τη στρατιωτική του υπηρεσία. Επί του παρόντος, ο τίτλος αυτός είναι καθαρά τιμητικός, χωρίς πρόσθετες εξουσίες ή προνόμια. Ωστόσο, ο PCA αναβαθμίζει τον τίτλο του Στρατάρχη σε αναγνωρισμένη συνταγματική θέση τροποποιώντας το άρθρο 243 του Συντάγματος.
Το προτεινόμενο Άρθρο 7 του Άρθρου 243 ορίζει: «Όταν η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση προάγει ένα μέλος των Ενόπλων Δυνάμεων στον βαθμό του Στρατάρχη, του Στρατάρχη της Πολεμικής Αεροπορίας ή του Ναυάρχου του Στόλου, ο εν λόγω αξιωματικός διατηρεί τον βαθμό, τα προνόμια και παραμένει στη στολή εφ’ όρου ζωής». Δεδομένου ότι ο Αρχηγός της Αεροπορίας και ο Ναύαρχος λογοδοτούν στον Αρχηγό του Στρατού βάσει του PCA, δεν συζητούνται ξεχωριστά.
Παρόλο που παρουσιάζεται ως αναγνώριση διάκρισης για εθνικούς ήρωες, ο Νόμος περί Εθελοντικής Συνεργασίας (PCA) μετατρέπει έναν εθιμοτυπικό βαθμό σε συνταγματικό αξίωμα με διαρκή νομικά αποτελέσματα. Καθιστώντας τον βαθμό του Στρατάρχη μόνιμο και επιτρέποντας στον κάτοχό του να «παραμένει στη στολή εφ’ όρου ζωής», η τροπολογία ουσιαστικά καθιερώνει μια ισόβια στρατιωτική ταυτότητα για τον Αρχηγό του Στρατού, εκτός του συνήθους συστήματος θητείας και συνταξιοδότησης.
Πολιτικοποίηση του Στρατάρχη
Δεν θα προάγεται αυτόματα κάθε Αρχηγός Στρατού σε Στρατάρχη. Ωστόσο, κάθε Στρατάρχης θα είναι Αρχηγός Στρατού. Η επιλογή της επιλεκτικής προαγωγής σε Στρατάρχη προσθέτει έναν επιπλέον πολιτικό παράγοντα: την εξουσία της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης να χορηγεί ή να αρνείται ισόβιο στρατιωτικό κύρος και προστασία. Η ενσωμάτωση αυτής της διακριτικής ευχέρειας στο σύνταγμα ενέχει τον κίνδυνο πολιτικοποίησης του αξιώματος του Αρχηγού Στρατού, καθώς η αφοσίωση στο κυβερνών κόμμα θα μπορούσε να γίνει μια κρυφή προϋπόθεση για την προαγωγή στον βαθμό του Στρατάρχη.
Το PCA πολιτικοποιεί περαιτέρω το αξίωμα καθιστώντας την παραπομπή τον μόνο συνταγματικό μηχανισμό για την απομάκρυνση. Δημιουργεί μια συγκεχυμένη διάκριση μεταξύ του βαθμού και του αξιώματος του Στρατάρχη και στη συνέχεια συνδυάζει τους όρους για να δώσει μεγαλύτερη εξουσία στον Αρχηγό του Στρατού.
Συνήθως, ένας βαθμός υποδηλώνει κύρος και αρχαιότητα εντός των ενόπλων δυνάμεων. Ένα αξίωμα αναφέρεται σε μια θεσμική θέση με καθορισμένα καθήκοντα και θητεία. Αυτή η διάκριση είναι ιδιαίτερα σημαντική για την κατανόηση της φύσης του Στρατάρχη και του Αρχηγού του Στρατού.
Το προτεινόμενο Άρθρο 7 του Άρθρου 243 ορίζει ότι ο βαθμός του Στρατάρχη διατηρείται εφ’ όρου ζωής. Αυτό σημαίνει ότι ο Στρατάρχης διατηρεί τον βαθμό του ακόμη και μετά την αποχώρησή του από τη θέση του Αρχηγού του Στρατού, ανεξάρτητα από το αν αποκτήσει οποιοδήποτε νέο αξίωμα ή ευθύνη βάσει του PCA.
Αντιθέτως, το προτεινόμενο Άρθρο 8 του Άρθρου 243 εισάγει την έννοια του αξιώματος δηλώνοντας: «Ο Στρατάρχης δεν απομακρύνεται από το αξίωμά του παρά μόνο για τους λόγους ή τις κατηγορίες και με τον τρόπο που προβλέπεται στο Άρθρο 47». Το Άρθρο 47 του Συντάγματος του Πακιστάν διέπει την παραπομπή του Προέδρου σε δίκη για παραβίαση του Συντάγματος και διάπραξη σοβαρού παραπτώματος. Η αναφορά στο άρθρο παραπομπής υποδηλώνει ότι ένας Στρατάρχης μπορεί να απομακρυνθεί μόνο μέσω της ίδιας έκτακτης διαδικασίας, η οποία απαιτεί ψήφο των δύο τρίτων του Κοινοβουλίου κατά τη διάρκεια κοινής συνόδου.
Έτσι, ο Στρατάρχης θα καθαιρεθεί, δεν θα απομακρυνθεί από το αξίωμά του. Αντίθετα, ένας Αρχηγός Στρατού χωρίς τον τίτλο του Στρατάρχη παραμένει απαλλαγμένος μέσω της συνήθους εκτελεστικής εξουσίας. Αυτή η διάκριση παρακινεί οποιονδήποτε Αρχηγό Στρατού να ξεκινήσει πολέμους για να αποκτήσει το καθεστώς του εθνικού ήρωα ή να πιέσει την εκλεγμένη κυβέρνηση να αποκτήσει τον βαθμό του Στρατάρχη.
Δεδομένου ότι η διαδικασία παραπομπής βάσει του Άρθρου 47 μπορεί να κινηθεί σε οποιοδήποτε από τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου, τα κόμματα της αντιπολίτευσης ενδέχεται να προσπαθήσουν να παραπέμψουν τον Στρατάρχη. Ακόμα και αν η διαδικασία παραπομπής αποτύχει, ο Στρατάρχης μετατρέπεται σε πολιτικά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια καθίσταται ακόμη πιο προβληματική εάν, κατά τη στιγμή της παραπομπής, ο Στρατάρχης υπηρετεί ως Αρχηγός του Στρατού και ανώτατος ηγέτης των ενόπλων δυνάμεων.
Σύμφωνα με τον Νόμο περί Συλλογικής και Συνεργατικής Συνεργασίας (PCA), για παράδειγμα, ο Στρατάρχης Ασίμ Μουνίρ δεν μπορεί πλέον να απομακρυνθεί από το αξίωμά του παρά μόνο μέσω της πολιτικής διαδικασίας της παραπομπής σε δίκη. Τι συμβαίνει εάν ο Στρατάρχης αρνηθεί να παραιτηθεί από τη θέση του Αρχηγού του Στρατού μετά τη λήξη της θητείας του;
Απόλυτη Ασυλία Δια Βίου
Ακόμα πιο ανησυχητική από την ιδέα της πολιτικής παραπομπής είναι η έννοια της ισόβιας απόλυτης ασυλίας για τον Στρατάρχη. Το άρθρο 9 του άρθρου 243 του Συλλόγου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (PCA) παρέχει ασυλία στον Στρατάρχη βάσει του άρθρου 248 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι «Καμία ποινική διαδικασία δεν θα κινηθεί ή θα συνεχιστεί κατά του Προέδρου… σε οποιοδήποτε δικαστήριο κατά τη διάρκεια της θητείας του». Αυτή η προστασία θα επεκτεινόταν στον Στρατάρχη.
Σε αντίθεση με την Τουρκία, η οποία συνταγματικά υποτάσσει τον στρατό στην πολιτική εποπτεία, ή τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου κανένα στρατιωτικό αξίωμα δεν διαθέτει απόλυτη ασυλία, ο ΣΕΣΣ κατοχυρώνει ένα μοντέλο απόλυτης ασυλίας για τους στρατηγούς που είναι σπάνιο στις συνταγματικές δημοκρατίες.
Με την τροποποίηση του Άρθρου 248, ο ΣΕΣΣ καταρρίπτει ένα θεμελιώδες φράγμα μεταξύ της πολιτικής και της στρατιωτικής λογοδοσίας. Η ασυλία δεν θα ισχύει για τον Αρχηγό του Στρατού αλλά για τον Στρατάρχη. Κατά συνέπεια, μόλις ένας Αρχηγός του Στρατού προαχθεί σε Στρατάρχη, θα απολαμβάνει ασυλίας εφ’ όρου ζωής. Εάν διαπράξει εγκλήματα ως Αρχηγός του Στρατού, προστατεύεται επειδή είναι επίσης Στρατάρχης.
Αυτή η καινοτομία δημιουργεί μια σοβαρή νομική ασυνέπεια. Η περιορισμένη ασυλία του Προέδρου διαρκεί μόνο κατά τη διάρκεια της θητείας του. Η απόλυτη ασυλία του Στρατάρχη θα είναι μόνιμη εφ’ όρου ζωής. Ακόμα και αν αποχωρήσει από τη διοίκηση, η απόλυτη ασυλία του παραμένει συνταγματικά προστατευμένη. Ουσιαστικά, η τροπολογία θα χορηγούσε ισόβια απαλλαγή από το ποινικό δίκαιο για τον Αρχηγό του Στρατού που προάγεται σε Στρατάρχη.
Σκεφτείτε τις συνέπειες. Το Άρθρο 6 του Συντάγματος χαρακτηρίζει οποιαδήποτε κατάργηση, αναστολή ή ανατροπή του Συντάγματος ως έσχατη προδοσία. Σύμφωνα με τον Σένγκεν του Ποινικού Κώδικα, ωστόσο, ένας Αρχηγός του Στρατού που διαπράττει τέτοιες πράξεις όπως ο Στρατάρχης θα προστατεύεται από τη δίωξη βάσει του Άρθρου 248. Είτε συμβεί τέτοια συμπεριφορά είτε όχι, ο ίδιος ο Σένγκεν του Ποινικού Κώδικα αποδυναμώνει το αποτρεπτικό αποτέλεσμα του Άρθρου 6.
Πρακτικά, ο Στρατάρχης Ασίμ Μουνίρ θα απολαμβάνει ισόβιας απόλυτης ασυλίας έναντι οποιωνδήποτε παράνομων πράξεων διαπράξει ως Αρχηγός του Στρατού, παρόλο που μπορεί να παραπεμφθεί σε δίκη. Ωστόσο, η παραπομπή σε δίκη δεν θα υπονομεύσει την ισόβια απόλυτη ασυλία του για παραβίαση του Συντάγματος.
Οι πιθανές συνέπειες είναι συστημικές. Ένας Αρχηγός Στρατού με βαθμό Στρατάρχη και ισόβια ασυλία θα μπορούσε, στην πράξη, να υπαγορεύει πολιτική σε αιρετά θεσμικά όργανα. Οι πολιτικές κυβερνήσεις, φοβούμενες θεσμική αντιπαράθεση, θα αποθαρρύνονταν από την άσκηση εποπτείας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η ανισορροπία θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια συνταγματικά κατοχυρωμένη υπεροχή του Αρχηγού Στρατού, μεταμφιεσμένου σε Στρατάρχη.
Η ανάγκη για συνταγματικές εγγυήσεις
Εάν η ΣΕΣΣ πρόκειται να προχωρήσει, το Κοινοβούλιο πρέπει να λάβει υπόψη τις ακόλουθες προτάσεις για τη διασφάλιση του συντάγματος, του κράτους δικαίου και της λογοδοσίας:
Καθαίρεση: Η διάταξη περί καθαίρεσης για τον Στρατάρχη θα πρέπει να καταργηθεί εντελώς, επειδή πολιτικοποιεί το ανώτατο αξίωμα στις ένοπλες δυνάμεις. Κανένας στρατιωτικός δεν θα πρέπει να υπόκειται σε καθαίρεση, η οποία είναι εγγενώς πολιτική διαδικασία. Για παράδειγμα, το Σύνταγμα των ΗΠΑ επιτρέπει την καθαίρεση πολιτικών αξιωματικών, αλλά όχι στρατιωτικών αξιωματικών.
Πεδίο εφαρμογής και διάρκεια της ασυλίας: Η ισόβια απόλυτη ασυλία έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου και της λογοδοσίας βάσει του ισλαμικού νόμου που κατοχυρώνει το σύνταγμα. Η χορήγηση στον στρατάρχη ισόβιας απόλυτης ασυλίας σημαίνει ότι δεν θα λογοδοτεί για τυχόν παράνομες πράξεις πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την απόκτηση του τίτλου του στρατάρχη.
Διατήρηση του Άρθρου 6: Ο ΣΕΣΣ θα πρέπει να βεβαιώνει ρητά ότι τίποτα στις διατάξεις του που αφορούν τον Στρατάρχη δεν θα ερμηνεύεται ως αποδυναμωτικό ή υπερισχύον του Άρθρου 6 του Συντάγματος, το οποίο τιμωρεί πράξεις προδοσίας και αντισυνταγματικής σφετερισμού εξουσίας.
Σύναψη
Η προτεινόμενη Εικοστή Έβδομη Τροπολογία σηματοδοτεί όχι μόνο μια διαρθρωτική αλλαγή στο αμυντικό σύστημα του Πακιστάν, αλλά και μια συνταγματική μετατόπιση στις πολιτικοστρατιωτικές σχέσεις. Χορηγώντας στον Στρατάρχη ισόβια απόλυτη ασυλία, η PCA κινδυνεύει να θέσει το κράτος δικαίου υπό την εξουσία του, ειδικά όταν υπηρετεί ως Αρχηγός του Στρατού.
Οι αρχές της συνταγματικής δημοκρατίας απαιτούν κάθε δημόσια εξουσία, είτε πολιτική είτε στρατιωτική, να ασκείται σύμφωνα με το νόμο και να υπόκειται σε λογοδοσία και εποπτεία. Εάν εγκριθεί χωρίς αναθεώρηση, ο ΣΕΣΣ θα επιτρέψει στον Στρατάρχη να λειτουργεί πέρα από αυτά τα όρια, θεσμοθετώντας μια μορφή εξαιρετικότητας του Στρατάρχη που συγκρούεται με τη συνταγματική διακυβέρνηση. Κανείς δεν πρέπει να είναι υπεράνω του νόμου εφ’ όρου ζωής ή να εξαιρείται από το Άρθρο 6 του Συντάγματος.
Εάν θεσπιστεί, η Εικοστή Έβδομη Τροπολογία του Πακιστάν θα χρησιμεύσει ως παγκόσμιο παράδειγμα του πώς ο συνταγματικός σχεδιασμός μπορεί να δικαιολογήσει την στρατιωτική κυριαρχία εντός ενός δημοκρατικού πλαισίου. Το μάθημα είναι σαφές: όταν η απόλυτη ασυλία αντικαθιστά την λογοδοσία, το σύνταγμα παύει να αποτελεί περιορισμό και γίνεται ασπίδα για όσους το παραβιάζουν.
