Πόσες φορές έχεις πετύχει κάτι σημαντικό, αλλά μέσα σου νιώθεις ότι «δεν το αξίζεις»; Ότι, ίσως, ήταν απλώς τύχη; Ότι κάποια στιγμή θα «σε καταλάβουν» και θα φανεί πως δεν είσαι τόσο ικανός όσο δείχνεις; Αν αυτά τα συναισθήματα σου φαίνονται οικεία, τότε είναι πιθανό να βιώνεις το σύνδρομο του imposter.
Πρόκειται για ένα ψυχολογικό φαινόμενο που αγγίζει εκατομμύρια ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή επαγγέλματος. Παρά τις επιτυχίες και την αναγνώριση που λαμβάνει κανείς, συνεχίζει να αμφισβητεί την αξία του και να πιστεύει ότι δεν είναι «αρκετά καλός». Αντί να αναγνωρίζει τα επιτεύγματά του ως αποτέλεσμα προσπάθειας, δεξιοτήτων και γνώσεων, τα αποδίδει σε τύχη ή εξωτερικούς παράγοντες.
Πού οφείλεται αυτό το σύνδρομο;
Η προέλευση του impostor syndrome σχετίζεται συχνά με την παιδική ηλικία και τον τρόπο ανατροφής, με οικογένειες που τόνιζαν υπερβολικά την επίδοση ή δεν παρείχαν σταθερή στήριξη. Παράλληλα, το φαινόμενο εμφανίζεται συχνά σε καταστάσεις μετάβασης—όπως όταν ξεκινάμε νέα δουλειά, αναλαμβάνουμε μεγαλύτερες ευθύνες ή κάνουμε σημαντικές αλλαγές στη ζωή μας.
Επιπλέον, προσωπικά χαρακτηριστικά όπως η τελειομανία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το άγχος, εντείνουν τις εσωτερικές συγκρούσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί άνθρωποι υψηλών επιδόσεων, οι οποίοι φαίνονται εξαιρετικά επιτυχημένοι στα μάτια των άλλων, βιώνουν έντονα αυτό το σύνδρομο.
Ενώ το σύνδρομο του απατεώνα δεν είναι αναγνωρισμένη ψυχική διαταραχή, είναι αρκετά κοινό. Υπολογίζεται μάλιστα ότι το 70% των ανθρώπων θα βιώσουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο αυτού του φαινομένου κάποια στιγμή στη ζωή τους.
Πώς εκδηλώνεται το σύνδρομο του “απατεώνα”;
Κάποια ενδεικτικά σημάδια του impostor syndrome είναι:
Αίσθηση ότι «παριστάνεις» τον ικανό ή επιτυχημένο.
Υπερβολική αυτοκριτική για μικρά λάθη.
Δυσκολία αποδοχής επαίνου ή αναγνώρισης.
Φόβος αποκάλυψης ότι «δεν είσαι τόσο καλός όσο νομίζουν».
Χρόνιο άγχος ή εξάντληση από την προσπάθεια να αποδείξεις την αξία σου.
Οι 5 τύποι του συνδρόμου του απατεώνα
Σύμφωνα με έρευνα του Impostor Syndrome Institute, το σύνδρομο αυτό μπορεί να χωριστεί σε πέντε βασικούς τύπους:
Ο τελειομανής
Αυτός ο τύπος περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι, αν δεν ήσουν απόλυτα τέλειος, θα μπορούσες να τα πας καλύτερα. Νιώθεις απατεώνας γιατί τα τελειομανή χαρακτηριστικά σου σε κάνουν να πιστεύεις ότι δεν είσαι τόσο καλός όσο ίσως νομίζουν οι άλλοι.
Ο ειδικός
Ο ειδικός νιώθει απατεώνας γιατί δεν γνωρίζει τα πάντα για ένα συγκεκριμένο θέμα ή δεν έχει κυριαρχήσει σε κάθε βήμα μιας διαδικασίας. Επειδή έχει περισσότερα να μάθει, δεν αισθάνεται ότι έχει φτάσει στο επίπεδο του «ειδικού».
Το φυσικό ταλέντο
Σε αυτόν τον τύπο συνδρόμου, μπορεί να νιώθεις απατεώνας απλώς επειδή δεν πιστεύεις ότι είσαι φυσικά έξυπνος ή ικανός. Αν δεν πετυχαίνεις κάτι με την πρώτη ή αν σου παίρνει περισσότερο χρόνο να μάθεις μια δεξιότητα, νιώθεις απατεώνας.
Ο μοναχικός
Είναι επίσης πιθανό να νιώθεις απατεώνας αν χρειάστηκε να ζητήσεις βοήθεια για να φτάσεις σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ή στάτους. Επειδή δεν τα κατάφερες μόνος σου, αμφισβητείς την ικανότητα ή τις δυνατότητές σου.
Ο υπεράνθρωπος
Αυτός ο τύπος συνδρόμου του απατεώνα περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι πρέπει να είσαι ο πιο σκληρά εργαζόμενος ή να φτάσεις στα υψηλότερα επίπεδα επιτυχίας και, αν δεν το κάνεις, είσαι απατεώνας.
Πώς μπορείς να το αντιμετωπίσεις;
Αναγνώρισε το πρόβλημα – Η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα. Όταν καταλάβεις ότι οι σκέψεις σου είναι προϊόν ενός φαινομένου και όχι αντικειμενικής αλήθειας, κερδίζεις έδαφος.
Μοιράσου τις σκέψεις σου – Μίλα με φίλους, συναδέλφους ή ειδικούς. Θα διαπιστώσεις πως δεν είσαι μόνος.
Κατέγραψε τα επιτεύγματά σου – Τήρησε ένα προσωπικό ημερολόγιο με τις επιτυχίες σου, όσο μικρές κι αν φαίνονται.
Αμφισβήτησε τις αρνητικές σκέψεις – Όταν σε κατακλύζει η αμφιβολία, ρώτα τον εαυτό σου: «Υπάρχουν αποδείξεις ότι δεν αξίζω; Ή είναι μόνο φόβοι;»
Απελευθερώσου από την τελειομανία – Η πρόοδος είναι πιο σημαντική από την τελειότητα.
Το impostor syndrome μπορεί να είναι σιωπηλό αλλά ισχυρό. Δεν χρειάζεται όμως να σε περιορίζει. Μέσα από αυτογνωσία, συναισθηματική υποστήριξη και κατάλληλες στρατηγικές, μπορείς να ξεπεράσεις αυτή την εσωτερική φωνή και να αγκαλιάσεις τις επιτυχίες σου με αυτοπεποίθηση και ευγνωμοσύνη.
