Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να έχει επίσημα αποσύρει την αμφιλεγόμενη πρόταση Chat Control, αλλά το πιο φιλόδοξο έργο ψηφιακής επιτήρησης στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένει ζωντανό.
Υπό την προεδρία της Δανίας στο Συμβούλιο, το σχέδιο επανέρχεται με νέα μορφή «εθελοντικότητας»: κυβερνήσεις ή πλατφόρμες που το επιθυμούν μπορούν να εφαρμόσουν συστήματα σάρωσης μηνυμάτων στο όνομα της «μείωσης κινδύνου».
Για τους ειδικούς στην ιδιωτικότητα, αυτή η φόρμουλα ισοδυναμεί με άνοιγμα της πίσω πόρτας για μαζική επιτήρηση στην Ευρώπη.
Το Chat Control παρουσιάστηκε αρχικά ως μέτρο κατά της κακοποίησης παιδιών στο διαδίκτυο, με την ιδέα ότι οι πλατφόρμες μηνυμάτων—από WhatsApp και Telegram έως Signal ή Messenger—θα σαρώσουν αυτόματα όλα τα μηνύματα, τις εικόνες και τα βίντεο για παράνομο περιεχόμενο.
Η αντίδραση ήταν άμεση: χιλιάδες δικηγόροι, μηχανικοί και ευρωβουλευτές προειδοποίησαν ότι παραβιάζει το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, την αρχή της αθωότητας και την αναλογικότητα που καθιερώνεται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.
Λόγω έλλειψης πολιτικής συναίνεσης, η πρόταση αποσύρθηκε επίσημα το φθινόπωρο. Ωστόσο, το αναθεωρημένο κείμενο της Δανίας διατηρεί το ίδιο πνεύμα.
Με την έννοια της «εθελοντικής εφαρμογής» και των «μέτρων μείωσης κινδύνου», οι πλατφόρμες έχουν την επιλογή να ενεργοποιήσουν εργαλεία σάρωσης «για την προστασία των χρηστών». Στην πράξη, αυτό δημιουργεί ένα νομικό κενό που επιτρέπει την παρακολούθηση ιδιωτικών επικοινωνιών χωρίς δικαστική εντολή.
Τεχνικά, αυτό σημαίνει εισαγωγή μιας πίσω πόρτας: ενός μηχανισμού που επιτρέπει την ανάγνωση ή ανάλυση των μηνυμάτων πριν από την κρυπτογράφησή τους. Η κρυπτογράφηση end-to-end έχει σχεδιαστεί ώστε μόνο ο αποστολέας και ο παραλήπτης να μπορούν να διαβάσουν τα μηνύματα. Η σάρωση πριν την κρυπτογράφηση ακυρώνει πλήρως αυτήν την προστασία.
Οι εγκληματίες δεν θα επηρεαστούν
Το πραγματικό πρόβλημα είναι τεχνικό. Οι εγκληματίες που υποτίθεται ότι στοχεύει ο νόμος θα παραμείνουν ανεπηρέαστοι, καθώς μπορούν εύκολα να παρακάμψουν τα συστήματα με VPN, TOR ή άλλες υπηρεσίες εκτός δικαιοδοσίας ΕΕ.
Το Chat Control δεν στοχεύει τους εγκληματίες αλλά τον μέσο πολίτη, που εμπιστεύεται τις πλατφόρμες για προστασία.
Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για αυτόματη σάρωση μηνυμάτων έχουν υψηλά ποσοστά σφάλματος (5–30%), ειδικά σε εικόνες και βίντεο, σημαίνοντας ότι εκατομμύρια νόμιμες συνομιλίες μπορεί να επισημανθούν ή να μπλοκαριστούν λανθασμένα.
Μόλις υπάρξει τέτοια υποδομή επιτήρησης, τίποτα δεν εμποδίζει την επέκτασή της σε πολιτικό έλεγχο, λογοκρισία ή συλλογή δεδομένων.
Η υποτιθέμενη «εθελοντική» εφαρμογή δημιουργεί επιπλέον κίνδυνο: ενθαρρύνει τις πλατφόρμες να ανταγωνίζονται για το ποια θα σαρώσει περισσότερα, ιδιωτικοποιώντας την επιτήρηση. Οι εταιρείες αναλαμβάνουν έτσι καθήκοντα που κανονικά ανήκουν στη Δικαιοσύνη.
Ένα εργαλείο κατά του μέσου πολίτη
Στην ουσία, το Chat Control ποτέ δεν αφορούσε την προστασία παιδιών· αφορούσε την εξουσία. Ένα σύστημα μαζικής επιτήρησης παρουσιαζόμενο ως ηθική ασπίδα, αλλά σχεδιασμένο για την παρακολούθηση εκατομμυρίων πολιτών.
Όπως και με τον έλεγχο όπλων, οι αυστηρότεροι κανόνες δεν σταματούν τους αποφασισμένους παραβάτες· περιορίζουν μόνο όσους ακολουθούν το νόμο. Το ίδιο συμβαίνει και στον ψηφιακό κόσμο: οι εγκληματίες θα συνεχίσουν, ενώ οι πολίτες χάνουν ιδιωτικότητα και ελευθερία.
Ο πραγματικός στόχος δεν είναι η καταπολέμηση της εγκληματικότητας, αλλά η πειθάρχηση του χρήστη — η διαρκής επιτήρηση «για το κοινό καλό», ώστε οι άνθρωποι να διστάζουν πριν εκφράσουν μια αμφιλεγόμενη άποψη.
Η ερώτηση δεν είναι πλέον αν η ΕΕ θα υιοθετήσει νόμο μαζικής επιτήρησης, αλλά πότε — και με ποιο πρόσχημα.
