Νόστιμο, θρεπτικό και με πολλά οφέλη για την υγεία: αυτό είναι με λίγες λέξεις το μέλι, που δεν λείπει από τα ντουλάπια των περισσότερων νοικοκυριών, είτε στην Ελλάδα, είτε στην Ευρώπη, είτε παγκοσμίως. Καθώς όμως η ζήτηση αυξάνεται και τα ποιοτικά ή εξεζητημένα μέλια κοστίζουν ακριβά, στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, το φθηνό νοθευμένο μέλι, περνάει τα σύνορα ανενόχλητο σε τεράστιες ποσότητες, με χώρες προέλευσης συνήθως την Τουρκία και την Κίνα.
Η απάτη με το νοθευμένο μέλι παίρνει συνήθως δύο μορφές:
Η πρώτη αφορά την αλλοίωση του ίδιου του μελιού. Ορισμένοι παραγωγοί το αραιώνουν με φθηνότερα σιρόπια ζάχαρης. Άλλοι ωριμάζουν τεχνητά ανώριμο μέλι αφυδατώνοντάς το ή ακόμη και ταΐζοντας τις μέλισσες με ζαχαρούχα διαλύματα, δημιουργώντας έτσι ένα προϊόν, που προσομοιάζει σε πραγματικό μέλι.
Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία, που ήρθαν στο φως μέσα από μια κοινή έρευνα της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης, που εξέτασε μέλι που εισήχθη στην ΕΕ μεταξύ 2021 και 2022: το 46% των παρτίδων που ελέγχθηκαν έδειχναν σημάδια ότι περιείχαν προστιθέμενο σιρόπι ζάχαρης.
Η δεύτερη μορφή απάτης είναι πιο διακριτική. Οι ετικέτες ισχυρίζονται ότι ένα μέλι προέρχεται από ένα συγκεκριμένο φυτό ή τόπο, ενώ στην πραγματικότητα έχει αναμειχθεί με χαμηλότερης ποιότητας ή εισαγόμενες πηγές. Το μέλι Μānuka είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα. Πωλείται σε σημαντικά υψηλότερη τιμή από το συνηθισμένο μέλι του σούπερ μάρκετ, γεγονός που το καθιστά ελκυστικό στόχο για παραπλάνηση.
Δεδομένου ότι οι καταναλωτές έχουν ψηλά στη λίστα τους το μέλι, είναι πρόθυμοι να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να πάρουν ντόπιο, ποιοτικό μέλι. Ωστόσο, οι περισσότερες χώρες, δεν παράγουν αρκετές ποσότητες για να καλύψουν την εγχώρια ζήτηση, για αυτό και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές. Η συνθήκη αυτή δημιουργεί ευκαιρίες για ανάμειξη και κάθε λογής απάτη, προτού το μέλι, φτάσει στα ράφια των καταστημάτων.
Kαι ενώ η ιστορία με το νοθευμένο μέλι, που”παρελαύνει” στην Ευρώπη δεν είναι νέα, αφού υπήρξε και αναλυτική έκθεση της Κομισιόν προ διετίας, φαίνεται πως οι ευρωπαϊκές αρχές, δεν έχουν σταθεί ακόμη στο ύψος των περιστάσεων, προκειμένου να βάλουν ένα ”φρένο” στην κατάσταση.
Συνεχώς έρχονται στο φως δημοσιεύματα, για τις τεράστιες ποσότητες ψεύτικου μελιού από την Τουρκία, για το Ηνωμένο Βασίλειο, που παραμένει αθωράκιστο απέναντι στο κινεζικό νοθευμένο μέλι, ενώ προ 1 μήνα, το τελευταίο κρούσμα ήρθε από τη Κροατία. Όπως μετέδωσε το κροατικό κανάλι RTL, κρατικές έρευνες έδειξαν πως σημαντικό μέρος του μελιού που πωλείται στην Κροατία δεν πληροί τα επίσημα πρότυπα ποιότητας. Από τα 50 δείγματα μελιού που εξετάστηκαν, μόνο τα 33 συμμορφώθηκαν με τις απαιτούμενες προδιαγραφές. Τέσσερα δείγματα απέτυχαν στους ποιοτικούς ελέγχους, ενώ σε δέκα περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι είχε προστεθεί ζάχαρη στο μέλι. Μέλη της Κροατικής Ένωσης Μελισσοκόμων τονίζουν ότι η αγορά έχει κατακλυστεί από χαμηλής ποιότητας και συχνά εισαγόμενο μέλι, το οποίο μερικές φορές πωλείται ως τοπικό προϊόν.
Kίνδυνος για την υγεία το νοθευμένο μέλι
Ωστόσο, το νοθευμένο μέλι, δεν πλήττει μόνο τους έντιμους μελισσοκόμους, αλλά και την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών. Μια ευρωπαϊκή μελέτη διαπίστωσε ότι ορισμένα εισαγόμενα μέλια περιείχαν ίχνη παρασιτοκτόνων, βαρέων μετάλλων, κτηνιατρικών φαρμάκων και πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων. Αυτές είναι ουσίες που, σε μεγάλες ποσότητες ή με παρατεταμένη έκθεση, μπορεί να είναι επιβλαβείς. Ορισμένα παρασιτοκτόνα και βαρέα μέταλλα μπορούν να επηρεάσουν το νευρικό σύστημα ή τα όργανα. Τα κτηνιατρικά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις ή αντοχή στα αντιβιοτικά. Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες είναι χημικές ουσίες που σχηματίζονται κατά την ατελή καύση και ορισμένοι από αυτούς είναι γνωστοί καρκινογόνοι παράγοντες.
Ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν ότι το νοθευμένο μέλι που περιέχει πρόσθετα σιρόπια ζάχαρης μπορεί να προκαλέσει πιο απότομη αύξηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα σε σχέση με το φυσικό μέλι, αυξάνοντας ενδεχομένως τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη.
Τι έδειξε η έρευνα του 2023
«Ένα σημαντικό ποσοστό του μελιού που εισάγεται στην Ευρώπη θεωρείται ύποπτο για νοθεία, αλλά αυτό το μέλι συχνά δεν εντοπίζεται», ανέφεραν οι υπηρεσίες της Κομισιόν σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στις 23 Μαρτίου του 2023.
Όπως διαπιστώθηκε, σχεδόν το μισό μέλι από χώρες εκτός Ευρώπης είναι αναμεμειγμένο με σιρόπια ζάχαρης φτιαγμένα από ρύζι, σιτάρι ή ζαχαρότευτλα.
Από τις 320 παρτίδες μελιού που εξετάστηκαν, οι 147 βρέθηκαν να είναι νοθευμένες. Δηλαδή το 46% των δειγμάτων που αναλύθηκαν.
Με 175.000 τόνους μελιού που εισάγονται κάθε χρόνο (περίπου το 40% της κατανάλωσης), η Γηραιά Ήπειρος είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εισαγωγέας μελιού στον κόσμο μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το «ψεύτικο μέλι» που εντοπίστηκε προέρχεται κυρίως από την Κίνα και την Τουρκία.
Η Γερμανία από μόνη της αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο των ευρωπαϊκών εισαγωγών μελιού από τρίτες χώρες. Από τα 32 δείγματα που ελήφθησαν στη Γερμανία, τα μισά θεωρήθηκαν ύποπτα για νοθεία, τα περισσότερα προοριζόμενα για την εγχώρια αγορά.
Η Γαλλία δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Από τα 21 δείγματα που ελήφθησαν στη Γαλλία, μόνο τέσσερα ήταν πραγματικό μέλι. Πέντε παρτίδες ύποπτου νοθευμένου μελιού προορίζονταν για τη γαλλική αγορά, ενώ περίπου 12 μη συμμορφούμενες παρτίδες προορίζονταν για το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ολλανδία.
Έως και έξι χώρες προέλευσης
Σύμφωνα με την Εθνική Ένωση Μελισσοκομίας της Γαλλίας (UNAF), τα αποτελέσματα αυτά δεν προκαλούν έκπληξη. «Προειδοποιούμε για το τεχνητό μέλι εδώ και πολλά χρόνια», είχε δηλώσει μετά τη δημοσίευση της έρευνας στη Le Monde, ο εκπρόσωπος της UNAF, Ανρί Κλεμάν. «Λόγω της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, οι συγκομιδές γίνονται όλο και πιο ακανόνιστες, αλλά υπάρχει ακόμη τόσο πολύ μέλι στην αγορά. Αναπόφευκτα, οι ποσότητες νοθευμένου μελιού αυξάνονται και οι έλεγχοι αποτυγχάνουν.»
Ο Κλεμάν διευκρίνισε περαιτέρω ότι η ευρωπαϊκή έρευνα αφορούσε μόνο παρτίδες εισαγωγών, αλλά ότι η κατάσταση μπορεί να είναι προβληματική και για το μέλι που παράγεται στην Ευρώπη. «Το πρόβλημα είναι ότι μεγάλες ποσότητες μελιού φτάνουν σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, όπου αναμειγνύονται και επανασυσκευάζονται», εξήγησε. «Έπειτα θεωρούνται ευρωπαϊκά μέλια. Σε ορισμένες ετικέτες μπορεί να δει κανείς μέχρι και έξι χώρες προέλευσης!»
Πρωταγωνιστεί στη νοθεία η Τουρκία
Η Τουρκία είναι ένας από τους βασικούς παίκτες στην παγκόσμια αγορά μελιού. Με ετήσια παραγωγή 115.000 τόνων μελιού, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του FAO, η χώρα είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής στον κόσμο μετά την Κίνα.
Ο τομέας του τουρκικού μελιού έχει ετήσιο όγκο περίπου 270 εκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με εκτιμήσεις, με τη Γερμανία και τις ΗΠΑ να είναι οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς τουρκικού μελιού.
Ωστόσο, εδώ και έναν χρόνο περίπου ο τομέας αντιμετωπίζει κρίση λόγω του ψεύτικου τουρκικού μελιού. Σε ρεπορτάζ της Deutsche Welle, καταγράφεται πως η αστυνομία έχει κατασχέσει τους τελευταίους μήνες αρκετούς τόνους νοθευμένου προϊόντος, συνολικής αξίας περίπου 25 εκατομμυρίων ευρώ.
Μια επιχείρηση στην πρωτεύουσα Άγκυρα τον Σεπτέμβριο του 2024 εντόπισε 8.150 τόνους γλυκόζης, φρουκτόζης και ζάχαρης, μαζί με 100.000 ετικέτες για διάφορες μάρκες μελιού.
Στο τελευταίο τρίμηνο του 2024, το τουρκικό υπουργείο γεωργίας δημοσίευσε λίστες που δείχνουν ότι 43 παραγωγοί στην Τουρκία είχαν νοθεύσει το μέλι τους.
Η Άγκυρα θεωρείται το κέντρο αυτής της βιομηχανίας, καθώς η πλειονότητα των παραγωγικών εγκαταστάσεων βρίσκεται εκεί. Το υπουργείο αναφέρει ότι δύο από τους παραγωγούς διανέμουν τα προϊόντα τους μέσω μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ.
Ο Τούρκος Υπουργός Γεωργίας και Δασών, Ιμπραήμ Γιουμάκλι, δήλωσε σε εκδήλωση στις 31 Οκτωβρίου, ότι σε περιπτώσεις απάτης, η κυβέρνηση επιβάλλει πρόστιμα έως 15 εκατομμύρια τουρκικές λίρες (356.396 δολάρια) και μπορεί να αναστείλει τη λειτουργία των παραβατών.
Η Βρετανία θύμα των Κινέζων
Η Βρετανία είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας κινεζικού μελιού στον κόσμο. Στις παράκτιες επαρχίες της ανατολικής Κίνας, τεράστια εργοστάσια θερμαίνουν, αναμειγνύουν και συσκευάζουν βάζα. Η περιοχή αποτελεί επίσης κέντρο παραγωγής σιροπιού φρουκτόζης, το οποίο μπορεί να μιμηθεί τη γεύση του μελιού και να ξεπεράσει ορισμένους ελέγχους αυθεντικότητας.
Οι βρετανικές ρυθμιστικές αρχές έχουν κατηγορηθεί ότι παραμένουν «άπραγες» μπροστά σε μια τεράστια και σε μεγάλο βαθμό αόρατη παγκόσμια απάτη. Με βάση τους ισχύοντες κανόνες, ένα μείγμα μελιών από διαφορετικές χώρες δεν απαιτεί να αναγράφονται αυτές οι χώρες στην ετικέτα.
Το 2024, μελισσοκόμοι που συμμετείχαν σε έκθεση τροφίμων στο Παρίσι κατέγραψαν κρυφά ομάδες πωλήσεων από την Ανατολική Ασία να ισχυρίζονται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο στοχεύεται με το φθηνότερο μέλι, λόγω έλλειψης ισχυρών και αποτελεσματικών ελέγχων.
Η Observer απέκτησε και ανέλυσε περισσότερα από 500 εργαστηριακά τεστ αυθεντικότητας για μέλι που πωλείται σε βρετανικά σούπερ μάρκετ από το 2018, τα οποία ανατέθηκαν από μελισσοκόμους και ερευνητές απάτης. Αποκαλύπτουν ότι ορισμένα από τα εμπορικότερα μέλια της χώρας απέτυχαν επανειλημμένα σε ελέγχους που εντοπίζουν σιρόπια ζάχαρης χρησιμοποιούμενα για «φούσκωμα» των προϊόντων.
Η Κίνα εξήγαγε περισσότερους από 169.000 τόνους μελιού πέρυσι, εκ των οποίων πάνω από 47.000 στάλθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο Μπερνχάρντ Χούβελ, εμπορικός μελισσοκόμος από τη Γερμανία και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Επαγγελματιών Μελισσοκόμων, ταξίδεψε στο Σαγκάη τον Μάιο για να επισκεφθεί ένα από τα παγκόσμια κέντρα παραγωγής μελιού, εξοπλισμένος με μυστική κάμερα και εξοπλισμό καταγραφής ήχου. Ισχυρίζεται ότι μεγάλο μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού μελιού αραιώνεται με σιρόπι, με αποτέλεσμα οι τιμές να καταρρέουν και οι μελισσοκόμοι να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την παραγωγή.
Το φθηνό σιρόπι ζάχαρης προωθείται με ισχυρισμούς ότι μπορεί να ξεπεράσει τους περισσότερους τυπικούς ελέγχους αυθεντικότητας μελιού. Οι κινεζικές αρχές επιθυμούν να προστατεύσουν τη μεγαλύτερη βιομηχανία μελιού στον κόσμο, αλλά το βιομηχανικά παραγόμενο σιρόπι πωλείται σε τεράστια πλαστικά βαρέλια με τιμή μόλις 75 πένες το κιλό και εισέρχεται στην αλυσίδα εφοδιασμού σχεδόν αόρατα.
«Καταγράφαμε μυστικά δείπνα εργασίας και διαπραγματεύσεις», λέει ο Χούβελ στην Observer. «Τα εργοστάσια που επισκεπτόμασταν είχαν δοχεία με σιρόπι και μέλι. Τα εργοστάσια μας έλεγαν να το εισάγουμε στην Ευρώπη και να το αναμείξουμε. Μας έλεγαν: 30-40% σιρόπι δεν αποτελεί πρόβλημα με οποιαδήποτε ποιότητα μελιού. Όσο υψηλότερη η ποιότητα του μελιού, τόσο περισσότερο σιρόπι μπορείς να προσθέσεις.» Ακόμα και ένα μείγμα 90% βιομηχανικού σιροπιού και 10% μελιού μπορεί να περάσει ορισμένους ευρέως χρησιμοποιούμενους ελέγχους, προσθέτει.
Η ΕΕ έχει εισάγει κανόνες που απαιτούν από τον Ιούνιο του 2026 οι παραγωγοί να αναγράφουν στις ετικέτες των βάζων μελιού μείγματος τις χώρες προέλευσης. Το Ηνωμένο Βασίλειο εξετάζει παρόμοιους κανόνες. Η ΕΕ έχει επίσης ξεκινήσει ένα έργο για τη βελτίωση των ελέγχων, με σκοπό τη δημιουργία ενός αναλυτικού εργαστηρίου αναφοράς και προτάσεις για σύστημα ιχνηλασιμότητας.
Πώς ανιχνεύεται το νοθευμένο μέλι
Υπάρχουν ήδη επιστημονικά εργαλεία σχεδιασμένα για την προστασία της αυθεντικότητας του μελιού. Χημικές δοκιμές μπορούν να ανιχνεύσουν σιρόπια ζάχαρης που δεν θα έπρεπε να υπάρχουν σε γνήσιο μέλι.
Μια άλλη μέθοδος, γνωστή ως μελισσοπαλυνολογία, περιλαμβάνει την εξέταση των κόκκων γύρης που βρίσκονται φυσικά στο μέλι, ώστε να εντοπιστεί από ποια φυτά και περιοχές προήλθε.
Ωστόσο, η ανάλυση γύρης είναι επίπονη και απαιτεί εξειδικευμένους ειδικούς. Εδώ αρχίζει να ”βάζει το χεράκι της” και η τεχνητή νοημοσύνη. Μοντέλα μηχανικής μάθησης έχουν δοκιμαστεί για να αναγνωρίζουν κόκκους γύρης στο μέλι και τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Πολλές μελέτες αναφέρουν ποσοστά ακρίβειας άνω του 90%.
Ένας από τους πιο ευρέως χρησιμοποιούμενους ελέγχους αυθεντικότητας είναι η δοκιμή ζάχαρης C4, που έχει σχεδιαστεί για να ανιχνεύει σιρόπια από φυτά όπως το καλαμπόκι και το ζαχαροκάλαμο.
Επιπλέον, σε πρόσφατο ρεπορτάζ του Euronews, αποκαλύφθηκε πως ντετέκτιβ τροφίμων εργάζονται πάνω σε μια φορητή υπέρυθρη κάμερα που θα μπορούσε να βοηθήσει στον εντοπισμό του ψεύτικου μελιού απευθείας στον χώρο του μελισσοκόμου. Εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου Watson, που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Horizon Europe και στοχεύει στο να παρέχει στις αρχές ασφάλειας τροφίμων καλύτερα εργαλεία για την ανίχνευση και πρόληψη της απάτης στα τρόφιμα.
