Από την έναρξη της αιφνιδιαστικής του επίθεσης στο Ιράν στις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ έχει πραγματοποιήσει πλήθος αεροπορικών χτυπημάτων σε πυρηνικές εγκαταστάσεις σε όλη την ασιατική χώρα.
Οι επιθέσεις του Ισραήλ (και πλέον και των ΗΠΑ) σε ερευνητικούς αντιδραστήρες, σε μονάδες εμπλουτισμού ουρανίου και άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν έχουν οδηγήσει σε σημαντικές ζημιές ορατές από δορυφορικές εικόνες και σε ανησυχίες για πιθανή διαρροή ραδιενέργειας και άλλων επικίνδυνων χημικών ουσιών, οι οποίες επιτείνονται μετά τις αμερικανικές επιθέσεις σήμερα τα ξημερώματα στις εγκαταστάσεις των Φορντό, Νατάνζ και Ισφαχάν.
Μιλώντας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ προχτές Παρασκευή (20.06.2025), ο Ραφαέλ Γκρόσι, γενικός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA), δήλωσε ότι «καμία έκλυση ραδιενέργειας δεν έχει επηρεάσει το κοινό», προσθέτοντας, ωστόσο, ότι «οι ισραηλινές επιθέσεις σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις έχουν προκαλέσει απότομη υποβάθμιση της πυρηνικής ασφάλειας».
Αρκετές από τις βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν έχουν υποστεί ζημιές, συμπεριλαμβανομένων των δύο εγκαταστάσεων εμπλουτισμού στο Νατάνζ, τεσσάρων κτιρίων στο Ισφαχάν και ενός ερευνητικού αντιδραστήρα στο Κοντάμπ. Σύμφωνα με τον Γκρόσι, δεν καταγράφηκε αύξηση των επιπέδων ακτινοβολίας εκτός των κατεστραμμένων εγκαταστάσεων, αν και τοξικές χημικές ουσίες και ραδιενεργοί ρύποι ενδέχεται να έχουν διασκορπιστεί μέσα σε ορισμένες από αυτές τις εγκαταστάσεις, αναφέρει το Bulletin of the Atomic Scientists.
Σύμφωνα με τον ΙΑΕΑ, το συνολικό απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου του Ιράν στις 17 Μαΐου ήταν περίπου 9.250 κιλά. Αυτός ο αριθμός περιλαμβάνει περίπου 8.400 κιλά εξαφθοριούχου ουρανίου, από τα οποία τα 400 περίπου έχουν ήδη εμπλουτιστεί στο 60% – ένα επίπεδο που θεωρείται ιδιαίτερα εμπλουτισμένο, αλλά χωρίς να είναι ακόμη κατάλληλο για όπλα. Το συγκεκριμένο υλικό βρίσκεται εκτός διεθνούς εποπτείας, αναφέρουν οι ειδικοί, και είναι αρκετό για την κατασκευή περίπου 10 πυρηνικών όπλων.
Η τοποθεσία που βρίσκεται το ουράνιο υψηλού βαθμού εμπλουτισμού είναι άγνωστη, αλλά θα μπορούσε να βρίσκεται ήδη στα χέρια του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης και να έχει αποθηκευτεί σε μία ή περισσότερες από τις διάφορες μυστικές εγκαταστάσεις του επίλεκτου στρατιωτικού σώματος του Ιράν. Άλλωστε, μόλις την Πέμπτη, ένας ανώτερος αξιωματούχος των Φρουρών φέρεται να δήλωσε ότι είχαν μεταφέρει προληπτικά όλο το εμπλουτισμένο ουράνιο σε κρυφές τοποθεσίες, όπου είναι πιθανό να βρίσκονται και φυγοκεντρητές, με σκοπό τον περαιτέρω εμπλουτισμό του αποθέματος ουρανίου.
Η μετατροπή αυτού του υλικού σε όπλο, αν και αποτελεί μια εξαιρετικά επείγουσα ανησυχία, δεν είναι ο μόνος πιθανός κίνδυνος που σχετίζεται με το πυρηνικό απόθεμα του Ιράν, καθώς το ουράνιο υψηλού εμπλουτισμού ενέχει για τους ανθρώπους κίνδυνο μόλυνσης ή έκθεσης σε ακτινοβολία, ανεξάρτητα από το αν το υλικό αποτελεί στόχο επίθεσης.
Μια μεγάλη ποσότητα εμπλουτισμένου εξαφθοριούχου ουρανίου αποθηκευμένη σε δεξαμενές σε σχετικά μικρή περιοχή θα αποτελούσε σημαντικό χημικό κίνδυνο σε περίπτωση επίθεσης. Το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε πόσο από αυτό το υλικό βρίσκεται μέσα σε δεξαμενές ή τις συνθήκες υπό τις οποίες αποθηκεύεται, καθιστά αυτόν τον κίνδυνο ακόμη μεγαλύτερο.
Η βιαστική μεταφορά και οι ακατάλληλες συνθήκες αποθήκευσης θα μπορούσαν επίσης να αυξήσουν σημαντικά τον κίνδυνο έκθεσης σε τοξικές χημικές ουσίες. Ενώ το εξαφθοριούχο ουράνιο δεν είναι άμεσα σχάσιμο, εάν εισέλθει υγρασία στους κυλίνδρους μεταφοράς ή αποθήκευσης, το ουράνιο, και ιδιαίτερα το εμπλουτισμένο ουράνιο, αντιδρά πιο εύκολα, δημιουργώντας συνθήκες υπό τις οποίες θα μπορούσε να συμβεί αλυσιδωτή αντίδραση πυρηνικής σχάσης. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε χημική έκρηξη των κυλίνδρων, με αποτέλεσμα τη σημαντική διασπορά του εξαφθοριούχου ουρανίου στην εγκατάσταση και ενδεχομένως στο περιβάλλον – ένα σενάριο πιθανό ακόμη και χωρίς επίθεση.
Ακολουθούν τα στοιχεία που είναι γνωστά και δημοσίως διαθέσιμα για τις πιο σημαντικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, καθώς και ο βαθμός επικινδυνότητας από διαρροή για κάθε μία από αυτές.
Νατάνζ (πολύ χαμηλός· κυρίως χημική τοξικότητα)
Το Νατάνζ, περίπου 300 χιλιόμετρα νότια της Τεχεράνης στην επαρχία Ισφαχάν, είναι η κύρια εγκατάσταση εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν. Φιλοξενεί τόσο μια υπόγεια μονάδα εμπλουτισμού καυσίμου για εμπορικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες όσο και μια πιο τεχνολογικά προηγμένη υπέργεια πιλοτική μονάδα εμπλουτισμού. Το πυρηνικό υλικό και ο εξοπλισμός εμπλουτισμού και των δύο μονάδων βρίσκονται υπό διεθνή εποπτεία από τον ΙΑΕΑ.
Η τοποθεσία τράβηξε την παγκόσμια προσοχή αφότου ένας εξόριστος Ιρανός πολιτικός αποκάλυψε το 2002 ότι το Ιράν είχε μεταφέρει κρυφά φυγοκεντρητές στο Νατάνζ, με αποτέλεσμα διεθνείς ανησυχίες ότι η εγκατάσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς. Η τοποθεσία στο παρελθόν είχε γίνει στόχος κυβερνοεπιθέσεων και δολιοφθορών πολλές φορές και το Ιράν έχει κατηγορήσει το Ισραήλ ότι βρίσκεται πίσω από αυτές τις επιθέσεις.
Η τοποθεσία δέχθηκε επίθεση τις πρώτες πρωινές ώρες της ισραηλινής επιχείρησης στις 13 Ιουνίου, καταστρέφοντας τον υπέργειο ηλεκτρικό υποσταθμό καθώς και μια εγκατάσταση αποθήκευσης εξαφθοριούχου ουρανίου. Μετά την επίθεση, ο Γκρόσι δήλωσε ότι τα ισότοπα ουρανίου που περιέχονται στο εξαφθοριούχο ουράνιο ενδέχεται να έχουν διασκορπιστεί εντός της εγκατάστασης αποθήκευσης. Η ακτινοβολία από αυτά τα ισότοπα ουρανίου θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό κίνδυνο για τον άνθρωπο σε περίπτωση εισπνοής ή κατάποσης, όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα.
Ο κύριος κίνδυνος εντός της εγκατάστασης αποθήκευσης είναι η χημική τοξικότητα του εξαφθοριούχου ουρανίου και των φθοριούχων ενώσεων που παράγονται σε επαφή με το νερό.
Ο Γκρόσι είπε επίσης ότι οι περίπου 15.000 φυγοκεντρητές που βρίσκονται υπόγεια στο Νατάνζ υπέστησαν σοβαρές ζημιές, αν δεν καταστράφηκαν εντελώς, πιθανότατα ως αποτέλεσμα διακοπών ρεύματος που προκλήθηκαν από τις ισραηλινές επιδρομές που κατέστρεψαν την υπέργεια εγκατάσταση ηλεκτρικής ενέργειας.
Η ίδια η εγκατάσταση πιστεύεται ότι δεν έχει υποστεί ζημιές από την επίθεση και η ακριβής κατάσταση λειτουργικότητάς της είναι άγνωστη.
Φορντό (πολύ χαμηλός· κυρίως χημική τοξικότητα)
Το Fordow είναι το δεύτερο εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν. Βρίσκεται βαθιά στο υπέδαφος, σε βάθος περίπου 80 έως 90 μέτρων, μέσα σε ένα βουνό κοντά στην ιερή πόλη Κομ στο βόρειο Ιράν. Σύμφωνα με τον ΙΑΕΑ, η εγκατάσταση φιλοξενεί σχεδόν 3.000 εξελιγμένους φυγοκεντρητές, που μπορούν να παράγουν μεταξύ 30 και 35 κιλών ουρανίου υψηλού εμπλουτισμού (60%) ανά μήνα. Το εργοστάσιο θα μπορούσε να αναβαθμιστεί για να παράγει 25 κιλά εξαφθοριούχου ουρανίου εμπλουτισμένου κατά 90% – που απαιτείται για την κατασκευή πυρηνικού όπλου – σε μόλις τρεις ημέρες, προειδοποιούν οι ειδικοί.
Η τοποθεσία τράβηξε την παγκόσμια προσοχή αφότου ένας εξόριστος Ιρανός πολιτικός αποκάλυψε το 2002 ότι το Ιράν είχε μεταφέρει κρυφά φυγοκεντρητές στο Νατάνζ, με αποτέλεσμα διεθνείς ανησυχίες ότι η εγκατάσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς. Η τοποθεσία στο παρελθόν είχε γίνει στόχος κυβερνοεπιθέσεων και δολιοφθορών πολλές φορές και το Ιράν έχει κατηγορήσει το Ισραήλ ότι βρίσκεται πίσω από αυτές τις επιθέσεις.
Η τοποθεσία δέχθηκε επίθεση τις πρώτες πρωινές ώρες της ισραηλινής επιχείρησης στις 13 Ιουνίου, καταστρέφοντας τον υπέργειο ηλεκτρικό υποσταθμό καθώς και μια εγκατάσταση αποθήκευσης εξαφθοριούχου ουρανίου. Μετά την επίθεση, ο Γκρόσι δήλωσε ότι τα ισότοπα ουρανίου που περιέχονται στο εξαφθοριούχο ουράνιο ενδέχεται να έχουν διασκορπιστεί εντός της εγκατάστασης αποθήκευσης. Η ακτινοβολία από αυτά τα ισότοπα ουρανίου θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό κίνδυνο για τον άνθρωπο σε περίπτωση εισπνοής ή κατάποσης, όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα.
Ο κύριος κίνδυνος εντός της εγκατάστασης αποθήκευσης είναι η χημική τοξικότητα του εξαφθοριούχου ουρανίου και των φθοριούχων ενώσεων που παράγονται σε επαφή με το νερό.
Ο Γκρόσι είπε επίσης ότι οι περίπου 15.000 φυγοκεντρητές που βρίσκονται υπόγεια στο Νατάνζ υπέστησαν σοβαρές ζημιές, αν δεν καταστράφηκαν εντελώς, πιθανότατα ως αποτέλεσμα διακοπών ρεύματος που προκλήθηκαν από τις ισραηλινές επιδρομές που κατέστρεψαν την υπέργεια εγκατάσταση ηλεκτρικής ενέργειας.
Η ίδια η εγκατάσταση πιστεύεται ότι δεν έχει υποστεί ζημιές από την επίθεση και η ακριβής κατάσταση λειτουργικότητάς της είναι άγνωστη.
Ισφαχάν (μέτριος)
Το Ισφαχάν, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν, φιλοξενεί ένα τεράστιο κέντρο πυρηνικής τεχνολογίας και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες τοποθεσίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Στην εγκατάσταση λειτουργούν τρεις μικροί ερευνητικοί αντιδραστήρες και σχεδιάζεται η κατασκευή ενός τέταρτου.
Επιπλέον, η τοποθεσία περιλαμβάνει ένα κεντρικό χημικό εργαστήριο, μια μονάδα μετατροπής ουρανίου σε εξαφθοριούχο ουράνιο για χρήση σε φυγοκεντρητές εμπλουτισμού, μια μονάδα παραγωγής καυσίμου αντιδραστήρα, μια εγκατάσταση αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων, καθώς και μια μονάδα για τη μετατροπή του εξαφθοριούχου ουρανίου σε οκτοξείδιο του τριουρανίου και την παραγωγή πλακών καυσίμου που χρησιμοποιούνται σε πειράματα στον ερευνητικό αντιδραστήρα της Τεχεράνης.
Το 2021, ο ΙΑΕΑ ανακάλυψε στο εργοστάσιο εξοπλισμό μετατροπής ουρανίου για την παραγωγή μεταλλικού ουρανίου που θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμεύσει για την κατασκευή του πυρήνα ενός πυρηνικού όπλου με εκρηκτική ικανότητα.
Το μεταλλικό ουράνιο είναι λιγότερο χημικά επικίνδυνο από το αέριο εξαφθοριούχο ουράνιο, αλλά ενέχει σημαντικό κίνδυνο διαρροής ακτινοβολίας, αν η μονάδα μετατροπής μετάλλου ουρανίου δεν ακολουθεί τα κατάλληλα πρωτόκολλα ασφαλείας.
Την πρώτη ημέρα της επίθεσης, οι ισραηλινές επιδρομές φέρονται να προκάλεσαν ζημιές σε τέσσερα κτίρια στο Ισφαχάν, συμπεριλαμβανομένου του εργοστασίου μετατροπής ουρανίου, του κεντρικού χημικού εργαστηρίου και του εργοστασίου παραγωγής καυσίμων αντιδραστήρων. Δεν μετρήθηκε αύξηση των επιπέδων ραδιενέργειας εκτός του χώρου και η λειτουργική κατάσταση του χώρου είναι άγνωστη.
Κέντρο Ερευνών Τεχεράνης (μέτριος)
Το Ερευνητικό Κέντρο στην Τεχεράνη περιλαμβάνει έναν ερευνητικό αντιδραστήρα και μια εγκατάσταση για την παραγωγή ιατρικών ραδιοϊσοτόπων που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου. Στις 18 Ιουνίου, ο ΙΑΕΑ ανέφερε ότι επλήγη ένα κτίριο στην εγκατάσταση, το οποίο κατασκεύαζε και δοκίμαζε προηγμένους φυγοκεντρικούς ρότορες. Δεν έχουν δημοσιευτεί δορυφορικές εικόνες από την επίθεση, όμως δεν αναμένονται ενδείξεις διαρροής ραδιενέργειας από αυτήν την επίθεση.
Ωστόσο, είναι άγνωστο πόσο μακριά βρισκόταν το κτίριο που χτυπήθηκε από τον ερευνητικό αντιδραστήρα, ο οποίος πιστεύεται ότι λειτουργούσε τη στιγμή της επίθεσης. Σε περίπτωση που επλήγη ο ερευνητικός αντιδραστήρας, οι συνέπειες της ραδιενέργειας θα μπορούσε να είναι σημαντικές.
Μπουσέρ (πολύ υψηλός)
Ο σταθμός Μπουσέρ, που βρίσκεται στις ακτές του Περσικού Κόλπου, είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός πυρηνικός σταθμός ηλεκτροπαραγωγής του Ιράν. Πρόκειται για έναν ρωσικού σχεδιασμού αντιδραστήρα ελαφρού ύδατος ισχύος 1000 μεγαβάτ, ο οποίος χρησιμοποιεί καύσιμο που παρέχεται από τη Ρωσία και στη συνέχεια επιστρέφει στη Ρωσία για απόρριψη. Ο σταθμός απασχολεί Ρώσους υπαλλήλους στις εγκαταστάσεις του. Δύο νέοι αντιδραστήρες ρωσικού σχεδιασμού βρίσκονται υπό κατασκευή στις εγκαταστάσεις.
Το Μπουσέρ είναι η πυρηνική εγκατάσταση του Ιράν όπου μια επίθεση θα μπορούσε να έχει τις πιο σοβαρές συνέπειες για τον πληθυσμό. Επειδή η εγκατάσταση λειτουργεί, υπάρχουν χιλιάδες κιλά πυρηνικού υλικού στις εγκαταστάσεις.
Ο Γκρόσι προειδοποιεί ότι μια επίθεση στον αντιδραστήρα ή στην δεξαμενή αποθήκευσης καυσίμων του Μπουσέρ θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολύ υψηλή απελευθέρωση ραδιενέργειας στο περιβάλλον.
Ωστόσο, σημαντική απελευθέρωση ραδιενέργειας στο Μπουσέρ θα μπορούσε επίσης να προκληθεί από απώλεια ηλεκτρικής ενέργειας στην εγκατάσταση, αφού τα συστήματα ψύξης θα αναγκάζονταν να κλείσουν, οδηγώντας είτε σε ατύχημα στον αντιδραστήρα, είτε σε πυρκαγιά στη δεξαμενή αποθήκευσης αναλωμένων πυρηνικών καυσίμων του εργοστασίου.
Άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις
Το Ιράν διαθέτει και άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις που είναι λιγότερο κρίσιμες για ένα πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικών όπλων, όμως ενέχουν σημαντικούς κινδύνους από την άποψη της διαρροής ραδιενέργειας. Οι υψηλότεροι κίνδυνοι θα μπορούσαν να προέλθουν από πιθανή επίθεση σε λειτουργικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες ή σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων.
Ποτέ η ραδιενέργεια δεν ήταν καθαρότερη.