Η ταχύτατη διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) στην καθημερινότητα, από τις σπουδές μέχρι τη διατροφή και την εργασία, έχει πλέον επεκταθεί και σε ένα πολύ πιο ευαίσθητο πεδίο: την ψυχική υγεία. Πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα νεότερες ηλικίες, απευθύνονται σε συστήματα όπως το ChatGPT για να συζητήσουν προσωπικά τους ζητήματα, να πάρουν καθοδήγηση ή απλώς να νιώσουν λιγότερο μόνοι. Αλλά μπορεί πράγματι ένα chatbot να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια;
Σύμφωνα με ειδικούς, η απάντηση δεν είναι μονοδιάστατη. Η γενετική τεχνητή νοημοσύνη (Generative AI), δηλαδή συστήματα που παράγουν περιεχόμενο βάσει δεδομένων, μπορούν να προσφέρουν πρόσβαση, οικονομία και διαθεσιμότητα, χαρακτηριστικά που συχνά λείπουν από τις παραδοσιακές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. «Θεωρητικά, ένας ψηφιακός σύμβουλος είναι πάντα εκεί, μέρα και νύχτα, χωρίς ραντεβού και χωρίς κόστος», επισημαίνει ο Ryan McBain, καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Harvard.
Πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα
Σε μια πρόσφατη μελέτη, συμμετέχοντες με ψυχικές διαταραχές που χρησιμοποίησαν ένα chatbot ψυχολογικής υποστήριξης, το Therabot, εμφάνισαν μείωση των συμπτωμάτων άγχους, κατάθλιψης και διατροφικών διαταραχών, συγκριτικά με εκείνους που δεν έλαβαν καμία υποστήριξη κατά την ίδια περίοδο. Το εντυπωσιακό εύρημα, σύμφωνα με τον ψυχίατρο Michael Heinz, είναι ότι οι χρήστες ένιωσαν συναισθηματικό «δέσιμο» με το ψηφιακό εργαλείο — ένας παράγοντας-κλειδί για τη θεραπευτική διαδικασία.
Οι σκοτεινές πλευρές
Παρά τα αισιόδοξα σημάδια, οι κίνδυνοι δεν είναι αμελητέοι. Πολλές δημοφιλείς AI εφαρμογές δεν ανταποκρίνονται σωστά σε κρίσιμα ψυχικά ερωτήματα, όπως δείχνουν πρόσφατες μελέτες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν δοθεί μη ασφαλείς ή ακατάλληλες απαντήσεις σε ερωτήσεις που σχετίζονται με αυτοκτονικό ιδεασμό ή σοβαρή ψυχολογική πίεση.
Ακόμα, οι ειδικοί προειδοποιούν για το φαινόμενο της «AI ψύχωσης», όπου η συνεχής αλληλεπίδραση με τεχνητούς πράκτορες μπορεί να διαβρώσει την επαφή με την πραγματικότητα, ιδιαίτερα σε ευάλωτους χρήστες. Ορισμένοι χρήστες αναπτύσσουν συναισθηματική εξάρτηση από τα chatbots, με τρόπο που δεν ενισχύει την αυτονομία τους αλλά εντείνει την απομόνωση.
Χρήση με επίγνωση και όρια
Οι ειδικοί συμφωνούν πως, αν χρησιμοποιηθούν σωστά, τα AI εργαλεία μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά — όχι αντικαθιστώντας, αλλά ενισχύοντας τη θεραπεία. «Όταν το εργαλείο είναι καλά σχεδιασμένο και ο χρήστης είναι ενήμερος, μπορεί να προσφέρει πραγματική υποστήριξη σε δύσκολες στιγμές», αναφέρει ο ψυχίατρος Keith Sakata.
Ωστόσο, τονίζει ότι η ανθρώπινη επαφή παραμένει αναντικατάστατη. Η προσωπική σχέση με έναν θεραπευτή βοηθά τον θεραπευόμενο να αναπτύξει δεξιότητες, αυτογνωσία και ψυχική ανθεκτικότητα — στοιχεία που δεν παρέχει ακόμη κανένα chatbot.
Οδηγίες ασφαλούς χρήσης AI στην ψυχική υγεία:
-
Χρησιμοποίησέ το ως συμπλήρωμα και όχι ως βασική μορφή θεραπείας.
-
Μοιράσου με δικούς σου ανθρώπους ότι χρησιμοποιείς ΑΙ για ψυχολογική υποστήριξη, ώστε να υπάρχει επίβλεψη.
-
Παρακολούθησε τις αντιδράσεις σου: Αν νιώθεις χειρότερα ή υπερβολικά εξαρτημένος, κάνε ένα βήμα πίσω.
-
Αναζήτησε επαγγελματική βοήθεια από ειδικό, αν τα συμπτώματα είναι έντονα ή επίμονα.
