Η νέα τάση των πολέμων «αστραπή» Ινδίας-Πακιστάν και Ισραήλ-Ιράν προβληματίζει την Αθήνα– Πόσο ορατός είναι ο κίνδυνος πολέμου Ελλάδας-Τουρκίας

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι διεθνείς σχέσεις χαρακτηρίζονται από μεταβαλλόμενες ισορροπίες ισχύος και νέες μορφές στρατιωτικής αντιπαράθεσης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση μιας «νέας τάσης» σύντομων, πλην σφοδρών, συγκρούσεων μεταξύ κρατών με βαθιές, χρονίζουσες διαφορές – όπως στην περίπτωση Ινδίας–Πακιστάν και Ισραήλ–Ιράν. Οι συγκρούσεις αυτές διαρκούν λίγες ημέρες, περιλαμβάνουν εκτεταμένη χρήση σύγχρονων οπλικών συστημάτων (μαχητικά αεροσκάφη, drones, βαλλιστικούς πυραύλους) και, αν και φέρουν βαριές απώλειες, δεν οδηγούν σε αλλαγές συνόρων.

Παρά την ένταση, η διεθνής κοινότητα παρατηρεί με έκπληξη ότι, μέσω άμεσης ή έμμεσης αμερικανικής διαμεσολάβησης, επιτυγχάνεται ταχεία κατάπαυση του πυρός που τυπικά τηρείται. Το φαινόμενο αυτό έχει προκαλέσει έντονο προβληματισμό στην Αθήνα: ποια θα ήταν η στάση των ΗΠΑ – και ειδικότερα του πρώην προέδρου Τραμπ, γνωστού για τον πραγματιστικό και συναλλακτικό τρόπο άσκησης πολιτικής – σε περίπτωση μιας ελληνοτουρκικής στρατιωτικής κρίσης;

Η στάση των ΗΠΑ σε Ινδία–Πακιστάν και Ισραήλ–Ιράν

Στην περίπτωση Ινδίας–Πακιστάν, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγνώρισαν την αναπόφευκτη ένταση, δεδομένων των ιστορικών διαφορών και της ύπαρξης ισχυρών στρατών εκατέρωθεν. Και οι δύο χώρες διατηρούν στρατηγικές σχέσεις με την Ουάσινγκτον, η οποία επιδίωξε να περιορίσει τη σύγκρουση και να αποφύγει κλιμάκωση με ανυπολόγιστες συνέπειες.

Ανάλογες παράμετροι εντοπίζονται στα ελληνοτουρκικά: πρόκειται για δύο συμμάχους του ΝΑΤΟ, με μακρά και βαθιά διμερή αντιπαλότητα, όπου η Τουρκία δεν κρύβει τις βλέψεις της σε ελληνικά νησιά και θαλάσσιες ζώνες. Η Ουάσινγκτον, παρά τις προειδοποιήσεις για την τουρκική αναθεωρητική πολιτική, διατηρεί στενούς δεσμούς και με τις δύο πλευρές, ενώ η σχέση Τραμπ–Ερντογάν υπήρξε ιδιαίτερα θερμή.

Η περίπτωση Ισραήλ–Ιράν, ωστόσο, προσφέρει άλλη διάσταση. Παρά τη χρόνια εχθρότητα, οι ΗΠΑ ακολούθησαν την πολιτική του «καρότου και του μαστιγίου» απέναντι στην Τεχεράνη: απειλές ακραίας στρατιωτικής δράσης σε συνδυασμό με διπλωματικές πρωτοβουλίες για περιορισμό του πυρηνικού της προγράμματος. Ειδικά επί Τραμπ, η Ουάσινγκτον ανέχθηκε ή και στήριξε στοχευμένα πλήγματα κατά ιρανικών εγκαταστάσεων από το Ισραήλ, επηρεασμένη και από την ισχύ του φιλοϊσραηλινού λόμπι στις ΗΠΑ.

Ελληνοτουρκική κρίση: Ιδιαιτερότητες και κίνδυνοι

Η ελληνοτουρκική διαφορά έχει δική της δυναμική:

Υφίστανται χρόνιες διαφορές για κυριαρχία στο Αιγαίο και καθορισμό ΑΟΖ στη ΝΑ Μεσόγειο, με την Τουρκία να προβάλλει το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» που στοχεύει στη συρρίκνωση των ελληνικών θαλάσσιων δικαιωμάτων.
Έχουν υπάρξει τρεις οξείες κρίσεις τα τελευταία 30 χρόνια (1987, 1996, 2020), με κίνδυνο γενικευμένης σύρραξης.
Οι τουρκικές συμφωνίες με τη Λιβύη για «συνεκμετάλλευση» τμημάτων της ελληνικής ΑΟΖ νοτίως της Κρήτης δημιουργούν νέο πεδίο έντασης, οδηγώντας την Αθήνα σε κρίσιμα διλήμματα καθώς οι διπλωματικές προσπάθειες εντός ΕΕ δεν έχουν αποτρέψει τα τουρκικά σχέδια.

Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να τονιστεί ότι ο Τραμπ δεν έκρυψε τον θαυμασμό του για τον Ερντογάν και επέδειξε σαφή προτίμηση στη διατήρηση ισορροπιών που εξυπηρετούν τα αμερικανικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή – αποφεύγοντας κάθε αντιπαράθεση Ισραήλ–Τουρκίας. Σε περίπτωση ελληνοτουρκικής κρίσης, θα μπορούσε κάλλιστα να πιέσει το Ισραήλ να τηρήσει ουδετερότητα, στερώντας από την Αθήνα έναν πολύτιμο στρατηγικό σύμμαχο.

Το ελληνικό λόμπι στις ΗΠΑ, αν και ισχυρό, δεν διαθέτει την επιρροή του ισραηλινού, ειδικά σε αποφάσεις κρίσιμης σημασίας. Η πολιτική Τραμπ, με έμφαση σε προσωπικές σχέσεις και συμφωνίες «win–win», αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αμερικανικής αποστασιοποίησης από την ελληνική πλευρά.

Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο πολέμου

Η εκτίμηση ότι ο κίνδυνος στρατιωτικής σύρραξης Ελλάδας–Τουρκίας αυξάνεται στηρίζεται σε συγκεκριμένες εξελίξεις:

1. Ειρήνευση με το PKK: Η εκεχειρία που κάλεσε ο Οτσαλάν οδηγεί σε αποκλιμάκωση στο κουρδικό μέτωπο. Η Τουρκία εξοικονομεί στρατιωτικές δυνάμεις, τις οποίες μπορεί να αναπτύξει στη Θράκη και στα μικρασιατικά παράλια, αυξάνοντας την πίεση στην Ελλάδα.

2. Πιθανός τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία: Η συνεννόηση Πούτιν–Τραμπ για ειρηνευτική συμφωνία θα μειώσει τη στρατηγική σημασία του Αιγαίου ως αγωγού μεταφοράς στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία. Αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε χαλάρωση του αμερικανικού ενδιαφέροντος για σταθερότητα στο Αιγαίο.

3. Απουσία άλλων ανοικτών μετώπων: Αν σταματήσει η ουκρανική σύγκρουση και μειωθεί η ένταση στη Μ. Ανατολή, η Τουρκία θα έχει περιθώριο να εστιάσει στην Ελλάδα.

Η νέα τάση των πολέμων «αστραπή» Ινδίας-Πακιστάν και Ισραήλ-Ιράν προβληματίζει την Αθήνα– Πόσο ορατός είναι ο κίνδυνος πολέμου Ελλάδας-Τουρκίας

4. Αμερικανική στάση υπό τον Τραμπ: Ο πρώην πρόεδρος δεν έδειξε διάθεση να αναχαιτίσει τουρκικές φιλοδοξίες που δεν απειλούν άμεσα τα αμερικανικά συμφέροντα. Προτεραιότητά του υπήρξε η εξυπηρέτηση οικονομικών και γεωπολιτικών στόχων των ΗΠΑ, όχι η υπεράσπιση του διεθνούς δικαίου.

5. Τουρκικός επανεξοπλισμός και επιθετική στρατηγική: Η Άγκυρα διατηρεί το casus belli για τα 12 ν.μ. στο Αιγαίο και συνεχίζει να εξοπλίζεται μαζικά. Ταυτόχρονα επιδιώκει να εισχωρήσει στις δομές ευρωπαϊκής άμυνας, με την ΕΕ να φαίνεται έτοιμη να δεχθεί μια στρατιωτικά ισχυρή Τουρκία στο πλαίσιο ενός μελλοντικού «ευρωπαϊκού στρατού». Αυτό απειλεί να απομονώσει διπλωματικά την Ελλάδα και την Κύπρο, αποδυναμώνοντας τις ευρωπαϊκές εγγυήσεις στήριξης σε περίπτωση κρίσης.

Μέσα σε αυτό το σύνθετο γεωπολιτικό περιβάλλον, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια δυνητικά επικίνδυνη εξίσωση: έναν επιθετικό γείτονα, μειούμενο διεθνές ενδιαφέρον για την περιοχή μετά την Ουκρανία, και έναν πιθανό μελλοντικό Αμερικανό πρόεδρο που έχει αποδείξει πως θέτει το άμεσο αμερικανικό συμφέρον υπεράνω σταθερών συμμαχιών και αξιών.

Η ανάγκη για ψύχραιμο, αλλά αποφασιστικό σχεδιασμό αποτροπής, για ενίσχυση των διεθνών συμμαχιών και για αναβάθμιση της εθνικής ισχύος είναι πλέον πιο επιτακτική από ποτέ.