Για περισσότερα από εκατό χρόνια, αρχαιολόγοι, ιστορικοί και ερευνητές της αρχαιότητας πασχίζουν να λύσουν το αίνιγμα που συνοδεύει τον θάνατο και την ταφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Άλλοι τοποθετούν τον τάφο του στη γενέτειρα Μακεδονία, άλλοι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και ορισμένοι ακόμη πιο ανατολικά, στη Βαβυλώνα. Ωστόσο, καμία θεωρία δεν έχει επιβεβαιωθεί, ενώ οι φήμες για συνεχείς μετακινήσεις της σορού ενισχύουν τη μυστηριώδη αύρα που περιβάλλει τον κορυφαίο στρατηλάτη της Ιστορίας.
Ο Αλέξανδρος πέθανε πρόωρα, μόλις στα 33 του χρόνια, και η αιτία του θανάτου του καλύφθηκε από σιωπή, ψίθυρους και αντικρουόμενες αφηγήσεις. Με το πέρασμα των αιώνων, η πραγματική του ιστορία αλλοιώθηκε, αφήνοντας χώρο σε μύθους, θρύλους και ατελείωτες θεωρίες συνωμοσίας.
Ο βασιλιάς που οραματίστηκε έναν ενιαίο κόσμο
Οι βιογραφίες που γράφτηκαν αιώνες αργότερα βασίστηκαν σε ελλιπείς και συχνά αντιφατικές πηγές, δίνοντας μια εικόνα θολή και παραπλανητική. Πίσω όμως από τον πολεμιστή και κατακτητή υπήρχε και μια άλλη πλευρά: ο Αλέξανδρος ως νομοθέτης, στοχαστής και οικοδόμος μιας νέας κοσμοθεωρίας. Οραματιζόταν ένα ενιαίο κράτος, όπου Έλληνες, Πέρσες, Αιγύπτιοι και λαοί της Ανατολής θα ζούσαν υπό έναν κοινό νόμο, μια πρωτοφανής για την εποχή σύλληψη, που θύμιζε πρόπλασμα παγκόσμιας ειρήνης.
Η ιδέα αυτή, αν και ιδιοφυής, φάνηκε απειλητική σε πολλούς από τους σκληροπυρηνικούς στρατηγούς του. Εκείνοι, θεωρώντας ότι ο βασιλιάς είχε πάψει να υπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντα των Μακεδόνων, συνωμότησαν εναντίον του. Τρεις φορές προσπάθησαν να τον εξοντώσουν· τις δύο απέτυχαν, αλλά η τρίτη, τον Ιούνιο του 323 π.Χ., αποδείχθηκε μοιραία.
Η αμφιλεγόμενη αιτία θανάτου
Η επίσημη εκδοχή μιλούσε για ασθένεια. Κάποιοι ιστορικοί υπέθεσαν ελονοσία, άλλοι καρκίνο ή ακόμη και δηλητηρίαση από υπερβολική οινοποσία. Όμως οι πήλινες πινακίδες της Βαβυλώνας, που καταγράφουν με ακρίβεια τα τελευταία του χρόνια, δεν αναφέρουν καμία επιδημία ή νόσο. Έτσι, το σενάριο της ασθένειας μοιάζει μάλλον βολική επινόηση.
Σύμφωνα με ενδείξεις, η πιο πειστική εκδοχή είναι η δολοφονία. Το δηλητήριο φαίνεται να έπαιξε ρόλο, όπως είχε συμβεί λίγο νωρίτερα με τον αγαπημένο του Ηφαιστίωνα και τον Ινδό φιλόσοφο Κάλανο, που γνώριζε πολλά. Ένας πάπυρος από τη Ρόδο, γραμμένος το 317 π.Χ., περιγράφει αναλυτικά την πλεκτάνη και κατονομάζει συνωμότες, πληροφορία που έφτασε στη μητέρα του, Ολυμπιάδα.
Ένα καλοσχεδιασμένο πραξικόπημα
Η αρχή του τέλους ξεκίνησε με ένα σκάνδαλο διαφθοράς. Ο στρατηγός Αντίπατρος, κατηγορούμενος για καταχρήσεις, αντί να παρουσιαστεί στον βασιλιά, έστειλε τους γιους του με σκοτεινή αποστολή: να τον εξοντώσουν. Συνεργοί τους ήταν ο Μέδιος ο Θεσσαλός, υπεύθυνος για τα βασιλικά συμπόσια, και ο Απολλόδωρος, διοικητής της Βαβυλώνας. Ο γιατρός που θα μπορούσε να τον σώσει εξαφανίστηκε εκείνη τη νύχτα υπό μυστηριώδεις συνθήκες.
Όταν οι στρατιώτες έμαθαν για τη συνωμοσία, ξεσηκώθηκαν, όμως η εξέγερση καταπνίγηκε βίαια. Έτσι, η σιωπή επιβλήθηκε και η Ιστορία διαστρεβλώθηκε από τους αυλικούς, που είχαν κι αυτοί λόγους να συγκαλύψουν την αλήθεια.
Ο θρύλος του αδιάφθορου σώματος
Ο θάνατος του Αλέξανδρου δεν σταμάτησε τον θρύλο. Αντίθετα, τον ενίσχυσε. Οι πηγές αναφέρουν ότι το σώμα του δεν έπαθε σήψη, γεγονός που οι σύγχρονοί του εξέλαβαν ως θεϊκό σημάδι. Η θεοποίησή του ήταν πια αναπόφευκτη.
Η οδύσσεια της σορού
Αν και η ταφή του θα έπρεπε να γίνει στη Μακεδονία, η σορός του κατέληξε στην Αίγυπτο, στα χέρια του στρατηγού Πτολεμαίου. Από τη Μέμφιδα μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου ανεγέρθηκαν επιβλητικά μαυσωλεία για να στεγάσουν το σκήνωμα. Ο Πτολεμαίος Δ΄ δημιούργησε το περίφημο «Σώμα», μνημείο αντίστοιχο του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού.
Η σαρκοφάγος του, αρχικά χρυσή, αντικαταστάθηκε με αλάβαστρο όταν ο Πτολεμαίος Ι΄ λεηλάτησε το περιεχόμενο για οικονομικούς λόγους. Ο τάφος έγινε τόπος λατρείας: η Κλεοπάτρα φέρεται να τον επισκεπτόταν συχνά, ενώ Ρωμαίοι αυτοκράτορες αργότερα άρπαξαν κειμήλια του, όπως την πανοπλία και το δαχτυλίδι του.
Φυσικές καταστροφές, πυρκαγιές και σεισμοί, ακόμη και το τσουνάμι του 365 μ.Χ., οδήγησαν σε νέες μετακινήσεις. Το 392 μ.Χ., ο τάφος εξαφανίστηκε από προσώπου γης – πιθανότατα από ιερείς που ήθελαν να προστατεύσουν τα λείψανα.
Οι μεταγενέστερες μαρτυρίες
Παρά την εξαφάνιση, μεσαιωνικές αραβικές και ευρωπαϊκές πηγές αναφέρουν ότι μέχρι τον 10ο αιώνα το σώμα ήταν ακόμη ορατό σε τέμενος της Αλεξάνδρειας. Στο Ισλάμ, μάλιστα, ταυτίστηκε με τον Δουλ Καρνέιν, τον προφήτη με τα «δύο κέρατα», που υποσχόταν να επιστρέψει στο τέλος των καιρών.
Στους νεότερους χρόνους, το 1898, ο Γάλλος διπλωμάτης Οκτάβιος Μπορέλι ισχυρίστηκε ότι βρέθηκε μπροστά στον τάφο σε υπόγειο της Αλεξάνδρειας. Περιέγραψε τη σορό, κράτησε σημειώσεις, σκίτσα και φωτογραφίες. Λίγα χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε στο Παρίσι, παίρνοντας μαζί του το μυστικό.
Το μυστήριο σήμερα
Ακόμη και τον 21ο αιώνα, το αίνιγμα παραμένει ζωντανό. Το 2020 εντοπίστηκε μια πιθανή τοποθεσία που ταιριάζει με τις περιγραφές του Μπορέλι, όμως βρίσκεται κάτω από ιδιωτικό κτίριο, απαγορεύοντας κάθε ανασκαφική έρευνα. Έτσι, το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: πού βρίσκεται ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου;
Ένα άλυτο εθνικό και παγκόσμιο μυστήριο
Η ιστορία του τάφου του Αλέξανδρου δεν είναι μόνο αρχαιολογικό ζήτημα. Είναι ένα κομμάτι της παγκόσμιας κληρονομιάς, μια υπόθεση που συνδυάζει την Ιστορία, τον μύθο και την πολιτική. Για την Ελλάδα, είναι ένα ανεκπλήρωτο χρέος μνήμης. Η ανακάλυψή του θα ήταν ίσως η πιο συγκλονιστική αρχαιολογική αποκάλυψη όλων των εποχών – και το οριστικό τέλος σε ένα αίνιγμα που γοητεύει την ανθρωπότητα εδώ και 23 αιώνες.
