H προφητεία αναδεικνύει την πίστη των υπόδουλων Ελλήνων ότι η απελευθέρωση θα ερχόταν με θεία παρέμβαση
Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Byzantinische Zeitschrift έφερε στο προσκήνιο ένα σημαντικό κείμενο της μεταβυζαντινής γραμματείας: το Vaticinium de restitutione Constantinopoleos.
Το έργο αυτό, που χρονολογείται στον 16ο αιώνα, αποτελεί προφητεία για την «Ανάκτηση της Πόλης» και τη μελλοντική αποκατάσταση της Κωνσταντινούπολης στη χριστιανική οικουμένη.
Το κείμενο, γραμμένο σε μεσαιωνική ελληνική γλώσσα, αναδεικνύει την πίστη των υπόδουλων Ελλήνων ότι η απελευθέρωση θα ερχόταν με θεία παρέμβαση και τη βοήθεια των δυνάμεων της Δύσης. Στο κείμενο διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Καὶ λήψεται ὁ βασιλεὺς τὴν πόλιν, ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου» και «Ἐκ Δυσμῶν ἐλεύσεται βοήθεια καὶ ἀναστήσει τὸ γένος τῶν Ῥωμαίων».
Οι ερευνητές σημειώνουν ότι οι προφητείες αυτές δεν ήταν μόνο θρησκευτικές ή μυστικιστικές. Λειτούργησαν και ως πολιτικά και ψυχολογικά εργαλεία, ενισχύοντας την ελπίδα και τη συλλογική ταυτότητα των υπόδουλων πληθυσμών. Σε κοινωνίες όπου η επίσημη ιστορία και η πολιτική πρωτοβουλία βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Οθωμανών, οι προφητείες αναλάμβαναν τον ρόλο άτυπης αφήγησης που διατηρούσε ζωντανή την προσδοκία της ελευθερίας.
Η διάδοση στην Κύπρο και στη λαϊκή παράδοση
Μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου το 1571, προφητείες όπως το Vaticinium βρήκαν πρόσφορο έδαφος. Η σκληρή φορολογία, οι κοινωνικοί αποκλεισμοί και η απώλεια της προηγούμενης τάξης πραγμάτων ενίσχυσαν την πίστη ότι «η Πόλη θα ξαναγίνει ελληνική» και ότι η Κύπρος, ως μέρος του ευρύτερου Ελληνισμού, θα ανακτούσε την ελευθερία της.
Λόγιοι και ιερωμένοι του 17ου και 18ου αιώνα χρησιμοποιούσαν αυτά τα κείμενα για να ενισχύσουν το ηθικό των πιστών. Η αφήγηση πέρασε και στη λαϊκή παράδοση, μέσα από τραγούδια και θρύλους, όπως αυτόν του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», που θα αναστηθεί για να οδηγήσει τον λαό στην απελευθέρωση. Η ίδια προφητεία συνδέθηκε όχι μόνο με την Κωνσταντινούπολη, αλλά και με τον πόθο για ελευθερία σε Κρήτη, Ήπειρο και Κύπρο.
Από τον θρύλο στην ιστορική μνήμη
Η μελέτη επισημαίνει ότι το Vaticinium de restitutione Constantinopoleos και συναφή κείμενα ενσωματώνουν τον μύθο της «Ανακτήσεως της Πόλης», ένα από τα ισχυρότερα στοιχεία της ιστορικής μνήμης των Ελλήνων υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην Κύπρο η παράδοση αυτή παρέμεινε ζωντανή μέχρι τον 19ο αιώνα, συνδεόμενη με την εθνική αφύπνιση και αργότερα με την επιδίωξη της Ένωσης.
Η Κωνσταντινούπολη λειτούργησε ως συμβολικός τόπος προσδοκίας: η ανάκτησή της σήμαινε την αποκατάσταση όχι μόνο της βυζαντινής δόξας, αλλά και της ελευθερίας των Ελλήνων όπου κι αν βρίσκονταν.
