Η Κρήτη είναι ένας τόπος εξαιρετικής ομορφιάς που προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Οι παραλίες της με τα υπέροχα νερά, αλλά και τα σημαντικά μνημεία ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος είναι απλωμένα σε όλη την επικράτεια του νησιού. Ωστόσο υπάρχει ένα νησάκι στη δυτική Κρήτη που συνδυάζει όλα τα προαναφερόμενα. Το νησί της Γραμβούσας με το κάστρο της.
Κοντά στην γνωστή παραλία του Μπάλου και απέναντι από το ακρωτήριο Γραμβούσα, βρίσκονται δύο μικρά νησάκια: η Άγρια Γραμβούσα και η Ήμερη Γραμβούσα.
Η Ήμερη Γραμβούσα προσελκύει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των επισκεπτών εξαιτίας της παραλίας με τα γαλάζια νερά και τα βότσαλα αλλά και το κουφάρι ενός πλοίου που ναυάγησε το 1968 και αποτελεί πλέον χαρακτηριστικό σημείο και φωτογραφικό αξιοθέατο. Ο σημαντικότερος όμως λόγος είναι το κάστρο που δεσπόζει στο ύψωμα και είναι ορατό από την ακτή.
Το κάστρο χτίστηκε πάνω σto ύψωμα με σκοπό την προστασία του μικρού φυσικού λιμανιού που σχηματίζεται στην περιοχή. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1584 και αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου οχύρωσης της Κρήτης κατά την Ύστερη Ενετοκρατία. Σχεδιάστηκε από τον Λατίνο Ορσίνι, μηχανικό και στρατιωτικό διοικητή της Κρήτης, ο οποίος συμμετείχε και στην κατασκευή άλλων οχυρωματικών έργων στο νησί, όπως το φρούριο της Σπιναλόγκας.
Το κάστρο της Γραμβούσας έχει ακανόνιστο τρίπλευρο σχήμα. Στις τρεις πλευρές του υψώνονται τείχη και προμαχώνες, ενώ στη βόρεια πλευρά η προστασία εξασφαλίζεται από τα απροσπέλαστα βράχια. Η είσοδος στο φρούριο γινόταν μέσω θολωτής στοάς, η οποία οδηγούσε σε κεκλιμένο επίπεδο. Στο εσωτερικό του διατηρούνται δύο μεγάλες δεξαμενές συλλογής βρόχινου νερού. Σε γενικές γραμμές, η κατάσταση του κάστρου παραμένει ικανοποιητική, καθώς σώζονται ακόμη ένας ναός και η πυριτιδαποθήκη, ενώ διακρίνονται τα θεμέλια των χώρων που στέγαζαν τους στρατώνες, το διοικητήριο και άλλες εγκαταστάσεις.
Η ιστορία του φρουρίου αντανακλά την ταραχώδη πορεία της Κρήτης ανά τους αιώνες. Λίγο μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του, το κάστρο υπέστη από σοβαρή ζημιά από κεραυνό που χτύπησε την πυριτιδαποθήκη που ανακατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1690 με περιορισμένες διαφοροποιήσεις, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές. Το 1669, με την κατάληψη του νησιού από τους Οθωμανούς, οι Βενετοί διατήρησαν για ένα διάστημα τον έλεγχο σε τρία φρούρια: της Σπιναλόγκας, της Σούδας και της Γραμβούσας. Τελικά, το 1692 οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Γραμβούσα, όχι με όπλα αλλά δωροδοκώντας τον Ενετό φρούραρχο.
Στις 2 Αυγούστου 1824 Σφακιανοί κατέλαβαν τη Γραμβούσα και το νησί έγινε το πρώτο τμήμα κρητικής γης που απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς. Το κάστρο, για τα επόμενα δύο με τρία χρόνια, αποτέλεσε ορμητήριο για περίπου 3.000 Κρητικούς αγωνιστές. Σύντομα, όμως, οι επαναστάτες αντιμετώπισαν σοβαρό πρόβλημα εφοδιασμού και στράφηκαν στην πειρατεία, μια κατάσταση που διήρκεσε έως το 1828. Τότε, αγγλικές και γαλλικές δυνάμεις, σε συνεννόηση με τον πρώτο κυβερνήτη του ελληνικού κράτους, Ιωάννη Καποδίστρια, αποφάσισαν να απομακρύνουν τους πειρατές.
Το κάστρο εγκαταλείφθηκε το 1830 όταν και παραχωρήθηκε στην κυριαρχία του αντιβασιλέα της Αιγύπτου, Μεχμέτ Αλή, καθώς δεν εξυπηρετούσε πλέον στρατιωτικούς σκοπούς.
Σήμερα, η Ήμερη Γραμβούσα είναι προσβάσιμη με ιδιωτικό σκάφος αλλά και με ημερήσιες τουριστικές κρουαζιέρες που ξεκινούν από τον Κίσσαμο και επισκέπτονται τη Γραμβούσα, τον Μπάλο και άλλες παραλίες του δυτικού άκρου της Κρήτης. Το σίγουρο είναι ότι η επίσκεψη στη Γραμβούσα και το κάστρο της συγκαταλέγεται στις εμπειρίες που κανείς δεν πρέπει να χάσει όταν βρεθεί σε αυτή την πλευρά της Μεγαλονήσου.
