Έτσι ξεχώριζαν οι Γερμανοί τους Εβραίους από τους Ρώσους σε 1 δευτερόλεπτο

Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση το 1941, ο αντισημιτισμός των Γερμανών πέρασε σε νέα, πιο βίαιη φάση. Ενώ στη Γερμανία της δεκαετίας του 1930 είχε στηθεί ένα πολύπλοκο διοικητικό σύστημα για την αναγνώριση και τον διαχωρισμό των Εβραίων, στα κατεχόμενα εδάφη της ΕΣΣΔ οι διαδικασίες ήταν πιο ακατέργαστες, αλλά εξίσου – αν όχι περισσότερο – φονικές.

Στις πρώτες εβδομάδες της εισβολής ξεκίνησαν μαζικές εκτελέσεις, κυρίως μέσω επιχειρήσεων των Einsatzgruppen. Συνολικά, σχεδόν 3 εκατομμύρια Εβραίοι πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης βρήκαν τον θάνατο – αριθμός που αντιστοιχεί στο 60% των Εβραίων της ΕΣΣΔ. Από αυτούς, περίπου 400.000 δολοφονήθηκαν εντός των σημερινών ρωσικών εδαφών.
Η περίοδος 1941–1943 ήταν η πιο αιματηρή, με το 97% των Εβραίων των κατεχόμενων περιοχών να εξοντώνεται – ποσοστά που ξεπερνούν ακόμη και εκείνα της Πολωνίας ή της ίδιας της Γερμανίας. Οι Ναζί σταμάτησαν γρήγορα να χρησιμοποιούν τα επίσημα κριτήρια αναγνώρισης Εβραίων – όπως η περιτομή στους άνδρες ή «τυπικά εβραϊκά» φυσικά χαρακτηριστικά – και βασίστηκαν σε κάτι πιο αποτελεσματικό: πληροφοριοδότες και λίστες.

Χάρκοβο: Η πόλη των ληστών και της σιωπής

Το παράδειγμα του Χάρκοβο, στην ανατολική Ουκρανία, είναι χαρακτηριστικό. Οι κατακτητές ζήτησαν την καταγραφή του πληθυσμού με εθνικά κριτήρια, επιβάλλοντας διαφορετικά τέλη εγγραφής: 1 ρούβλι για μη Εβραίους, 10 για Εβραίους. Οι τελευταίοι έπρεπε να δηλώσουν την πραγματική τους εθνικότητα, ανεξαρτήτως του τι ανέφερε το διαβατήριό τους – μια σημαντική λεπτομέρεια, καθώς πολλοί Εβραίοι της ΕΣΣΔ είχαν καταχωριστεί επίσημα ως Ρώσοι, Ουκρανοί ή άλλες εθνικότητες.
Από την πρώτη στιγμή είχαν ετοιμαστεί οι διαβόητες «κίτρινες λίστες», που περιλάμβαναν τα ονόματα όσων επρόκειτο να εκτελεστούν. Οι κάτοικοι πήγαιναν συχνά οικειοθελώς να εγγραφούν – άλλοι, όμως, παραδίδονταν από τους ίδιους τους γείτονές τους. Σε πολλές περιπτώσεις, διαχειριστές πολυκατοικιών ή απλοί πολίτες υπέδειξαν ποιος ήταν Εβραίος, είτε με κίνητρο τον φόβο είτε – πιο συχνά – με προσδοκία υλικού οφέλους. Τα σπίτια των εκτελεσμένων λεηλατήθηκαν ή καταλήφθηκαν αμέσως.
Στις 12 Δεκεμβρίου 1941, είχαν ήδη εντοπιστεί 10.271 Εβραίοι στο Χάρκοβο, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο τοπικό γκέτο στην 10η περιφέρεια της πόλης. Η καθημερινότητα εκεί χαρακτηριζόταν από απομόνωση, καταναγκαστική εργασία και, τελικά, μαζικές εκτελέσεις.

Η Απάθεια του πλήθους

Η κοινωνική αδιαφορία, και σε ορισμένες περιπτώσεις η ενεργή συνενοχή, επιτάχυναν τη γενοκτονία. Στην Ουκρανία – όπως και σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ – πολλοί παρακολούθησαν τις σφαγές χωρίς να παρέμβουν, άλλοι χλεύαζαν ή λήστευαν τους Εβραίους κατά την αναχώρησή τους. Το εβραϊκό ζήτημα μετατράπηκε, με την αρωγή των ναζί, σε μια σκοτεινή καθημερινότητα όπου η ανθρώπινη ζωή είχε μηδενική αξία και η προδοσία επιβραβευόταν.
Το Ολοκαύτωμα στα σοβιετικά εδάφη υπήρξε από τις πιο βίαιες και μηχανοποιημένες φάσεις της γενοκτονίας των Εβραίων, και ταυτόχρονα μια βαθιά πληγή συλλογικής συνενοχής για κοινωνίες που είτε επέτρεψαν είτε συνέδραμαν τον αφανισμό χιλιάδων συμπολιτών τους.