Στη νότια Αίγυπτο, κοντά στον Νείλο, αρχαιολόγοι αποκάλυψαν πώς οι πεποιθήσεις μικρών αγροτικών κοινοτήτων επηρέασαν τη διαμόρφωση της ιδεολογίας του φαραωνικού κράτους.
Μεταξύ 1990 και 2005, οι ερευνητές προχώρησαν στην ανασκαφή 504 τάφων στην Adaima, μια περιοχή 30 εκταρίων που χρησιμοποιούνταν από το 3500 έως το 2700 π.Χ., πριν χτιστούν οι πυραμίδες.
Όπως εξηγείται στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Archaeological Method and Theory, όσα ανακαλύφθηκαν συνιστούν ένα πραγματικό «εργαστήριο» για το πώς οι αγροτικές παραδόσεις μετασχηματίζονται σε κρατικούς μύθους.
Οι αρχαιότεροι τάφοι, αφιερωμένοι σχεδόν αποκλειστικά σε παιδιά, παρουσίαζαν απλές πρακτικές, αλλά γύρω στο 3000 π.Χ. κάτι άλλαξε. Τρεις τάφοι ξεχώριζαν από τους υπόλοιπους:
Ο τάφος S166 περιείχε τα λείψανα μιας έφηβης, της οποίας το χέρι είχε αποκοπεί με τελετουργικό τρόπο και επανατοποθετηθεί. Το πρόσωπό της ήταν στραμμένο προς τη δύση του ήλιου στο χειμερινό ηλιοστάσιο, και η σαρκοφάγος ήταν προσανατολισμένη προς την ηλιακή ανατολή του Σείριου (όταν αυτό το άστρο επανεμφανίζεται στον ουρανό μετά από μήνες αορατότητας).
Η τοποθεσία της Αντάιμα στην Άνω Αίγυπτο, με δορυφορική άποψη του χώρου που δείχνει τα κύρια στοιχεία της, τους βασικούς τάφους και μια χρονολογική επισκόπηση των δύο νεκροταφείων και του σχετικού οικισμού:
Ο τάφος S837 περιείχε μια γυναίκα θαμμένη μέσα σε πήλινη σαρκοφάγο, με ένα περιδέραιο και ένα δαχτυλίδι στον αστράγαλο, ενώ δίπλα της βρέθηκαν θραύσματα από ένα σπασμένο αγγείο, μια χειρονομία που, αιώνες αργότερα, θα εμφανιστεί στα Κείμενα των Πυραμίδων.
Στον τάφο S874 βρέθηκε μια γυναίκα με ένα ραβδί και περούκα από φυτικές ίνες, τοποθετημένη με προσανατολισμό προς το θερινό ηλιοστάσιο.
Η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη ήταν ότι αυτοί οι αστρονομικοί προσανατολισμοί δεν ήταν τυχαίοι. Περίπου το 2700 π.Χ., η ανατολή του Σείριου συνέπιπτε με το θερινό ηλιοστάσιο και την πλημμύρα του Νείλου, δηλαδή γεγονότα-κλειδιά για τη γεωργία. Το ανερχόμενο κράτος ενσωμάτωσε τους γεωργικούς κύκλους και τα τοπικά ταφικά σύμβολα σε μια θρησκευτική κοσμολογία, σημειώνεται στη μελέτη.
Με άλλα λόγια, οι φαραώ πήραν όσα ήδη τιμούσαν οι αγρότες (όπως τον Σείριο, που συνδεόταν με τη γονιμότητα) και τα ενέταξαν στη θεϊκή τους αφήγηση. Για παράδειγμα, ο μύθος της Ίσιδας, της θεάς που συνέλεξε τα μέλη του διαμελισμένου σώματος του συζύγου της, Όσιρ αφού αυτός δολοφονήθηκε από τον αδελφό του, και τον αναγέννησε, μπορεί να εμπνεύστηκε από τελετουργίες όπως αυτή της έφηβης στον τάφο S166. Όπως γράφουν οι συγγραφείς, επικαλούμενοι τον ανθρωπολόγο Κλωντ Λεβί-Στρως, στοιχεία που αρχικά εκφράζονταν με υλική μορφή μετασχηματίστηκαν σε κοσμολογικές αφηγήσεις.
Για να κατανοήσουν πώς διαδόθηκαν αυτές οι ιδέες, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τεχνητή νοημοσύνη και ανάλυση δικτύων. Με αυτόν τον τρόπο, ανακάλυψαν ότι οι πιο καινοτόμοι τάφοι (όπως ο S837) είχαν λιγότερες «συνδέσεις» με τις παραδοσιακές πρακτικές, και ότι κάποια αντικείμενα, όπως ένα σκάφος από ελεφαντόδοντο που βρέθηκε σε τάφο παιδιού, μιμούνταν σύμβολα των κοντινών αστικών ελίτ (όπως η Ιεράκων ή Ιερακόπολις), υποδηλώνοντας ότι οι ιδέες ταξίδευαν ανάμεσα σε χωριά και πόλεις.
Η μελέτη αμφισβητεί την παραδοσιακή άποψη ότι το φαραωνικό κράτος επιβλήθηκε αποκλειστικά από βασιλιάδες και ιερείς. Οι αγροτικές κοινότητες έπαιξαν έναν δυναμικό ρόλο στη διαμόρφωση των πρώιμων κοινωνικοπολιτικών και θρησκευτικών δομών, καταλήγουν οι ερευνητές.
Στην ουσία, η Adaima δείχνει ότι πριν οι φαραώ κυβερνήσουν την Αίγυπτο, οι μελλοντικοί υπήκοοί τους είχαν ήδη εφεύρει τα τελετουργικά που, αιώνες αργότερα, θα στηρίξουν την εξουσία τους. Όπως συνοψίζει η μελέτη: Αυτό που ξεκίνησε ως μια τοπική χειρονομία κατέληξε να γίνει ο σπόρος μιας κρατικής ιδεολογίας.
