Η Τουρκία θα εισέλθει στο έτος 2024 με περισσότερους εξωτερικούς μετασχηματισμούς, τους οποίους είχε ξεκινήσει πριν από τρία χρόνια. Με στόχο τη μεταρρύθμιση των σχέσεων της με τον περιφερειακό της περίγυρο και την αναμόρφωση των σχέσεων της με τη Δύση από την προοπτική του γεωπολιτικού ρεαλισμού, γράφει ο Άραβας αναλυτής Μαχμούντ Αλούς.
Οι αξιοσημείωτες αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας
Οι πιο αξιοσημείωτοι μετασχηματισμοί του έτους που αντιπροσωπεύθηκαν από την Άγκυρα η πλήρης εξομάλυνση των διπλωματικών της σχέσεων με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, την εμβάθυνση των νέων εταιρικών σχέσεων της με τα κράτη του Κόλπου και την έναρξη διαλόγου με τη Δαμασκό, αν και δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε αποτελέσματα.
Εκτός από την επικύρωση της ένταξης της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ και τη σύναψη συμφωνίας με τη Σουηδία – με στόχο και την ολοκλήρωση της ένταξής της στη συμμαχία- αυτά είναι βήματα που βοήθησαν να δημιουργηθούν νέοι ορίζοντες στις τουρκο-δυτικές σχέσεις γενικότερα.
Η ιστορική επίσκεψη του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Ελλάδα και η Κοινή Διακήρυξη της Αθήνας που χάραξε έναν οδικό χάρτη για τη μεταρρύθμιση των τουρκοελληνικών σχέσεων δεν πρέπει επίσης να παραληφθούν.
Με εξαίρεση τον ισραηλινό πόλεμο στη Γάζα και τις νέες αναταραχές που προκάλεσε στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ, το έτος 2023 σηματοδότησε τη μετάβαση στη δεύτερη φάση της στρατηγικής της Τουρκίας να αυξήσει τον αριθμό των φίλων της και να μειώσει τις εξωτερικές εχθρότητες.
Η Τουρκία – η οποία το 2023 εισήλθε στον δεύτερο αιώνα της Δημοκρατίας με υψηλές φιλοδοξίες εξωτερικής πολιτικής – έχει απόλυτη ανάγκη να δημιουργήσει μακροπρόθεσμη σταθερότητα στην εξωτερική της πολιτική, μετά από μια δεκαετία αντιπαλοτήτων και έντονων διακυμάνσεων λόγω της γεωπολιτικής αναταραχής που την περιβάλλει.
Οι σχέσεις της με τη Δύση είναι τεταμένες και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη σκληρή δύναμη για να αντιμετωπίσει τις γεωπολιτικές προκλήσεις και να ενισχύσει την παρουσία της στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
Επειδή η εσωτερική πολιτική σταθερότητα είναι απαραίτητη για να οικοδομηθεί μια ισχυρή και προβλέψιμη εξωτερική πολιτική, η νίκη του Ερντογάν σε μια τρίτη προεδρική θητεία τον περασμένο Μάιο δημιούργησε μια άνετη κατάσταση εξωτερικής πολιτικής.
Διότι την έκανε πιο ικανή για σταθερότητα σε ένα σημείο καμπής στις σχέσεις της Άγκυρας με τον έξω κόσμο και για την ενίσχυση της γεωπολιτικής ταυτότητας της Τουρκίας υπό την κυριαρχία του Ερντογάν, ως εξισορροπητική δύναμη μεταξύ Ανατολής και Δύσης, και για να αφιερώσει το νέο της ρόλο στη Μέση Ανατολή, Αφρική και Νότιο Καύκασο, ως μεσολαβητής ισχύος και σταθερότητας.
Αυτές οι τάσεις θα συνεχίσουν να κυριαρχούν στην τουρκική εξωτερική πολιτική το 2024, έχοντας κατά νου ότι οι εξωτερικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει από την άποψη αυτή κλιμακώνονται και απαιτούν μεγαλύτερη ισορροπία μεταξύ ισχύος και διπλωματίας.
Ο διορισμός από τον Ερντογάν του Χακάν Φιντάν – ο οποίος έχει μεγάλη εμπειρία στον τομέα της ασφάλειας και των πληροφοριών λόγω της προηγούμενης δουλειάς του – ως Υπουργού Εξωτερικών αντανακλούσε την επιθυμία της Τουρκίας να ευθυγραμμίσει την εξουσία και τη διπλωματία στις αλληλεπιδράσεις της με τον κόσμο, δεδομένου ότι αυτά τα δύο στοιχεία έχουν τη μεγαλύτερη μέρος αυτών των αλληλεπιδράσεων.
Οι κατευθύνσεις της εξωτερικής πολιτικής
Οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Άγκυρα το νέο έτος μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατευθύνσεις:
Ευέλικτη αλληλεπίδραση με τις πιέσεις και τις ευκαιρίες που υπάρχουν στις διαπλεκόμενες σχέσεις με τη Ρωσία και τη Δύση.
Παραγωγή μιας πιο αποτελεσματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των νέων γεωπολιτικών προκλήσεων της Μέσης Ανατολής που δημιουργήθηκαν από τον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα.
Μεγιστοποίηση του τουρκικού ρόλου στη νέα πολιτική γεωγραφία, που διαμορφώθηκε στον Νότιο Καύκασο, μετά την επιτυχία του Αζερμπαϊτζάν να ανακτήσει τον πλήρη έλεγχο της περιοχής του Καραμπάχ από την Αρμενία.
Αυτοί οι τρεις δρόμοι αποτελούν το επίκεντρο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η επιτυχία του απαιτεί επίσης την επίτευξη όλων των προσδοκιών που αναμένονται από αυτό.
Γιατί είναι αλληλένδετα.
Ενώ η Τουρκία έχει εργαστεί τα τελευταία χρόνια για να εμβαθύνει τη σχέση της με τη Ρωσία, η θέσπιση μιας ισορροπημένης προσέγγισης στις αλληλεπιδράσεις της με τη Μόσχα και τη Δύση απαιτεί από αυτήν να αναβαθμίσει τις σχέσεις της με τη Δύση.
Γεωπολιτικός ρεαλισμός
Το άνοιγμα της Τουρκίας το 2023 στη μεταρρύθμιση των σχέσεων με τη Δύση έδειξε ότι ο γεωπολιτικός ρεαλισμός έχει αρχίσει να υπερισχύει της δυναμικής της σχέσης μεταξύ Άγκυρας και Δύσης.
Μεταξύ των βασικών θεμάτων στην ατζέντα των τουρκοδυτικών σχέσεων το 2024 είναι η ολοκλήρωση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η προώθηση της διαδικασίας αγοράς μαχητικών F-16 από την Τουρκία από τις Ηνωμένες Πολιτείες και η απτή πρόοδος στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως η ενημέρωση της συμφωνίας τελωνειακής ανταλλαγής και η απελευθέρωση των απαιτήσεων θεώρησης εισόδου για τους Τούρκους πολίτες στις χώρες της Ένωσης.
Οι αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου
Ωστόσο, οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, που θα διεξαχθούν τον προσεχή Νοέμβριο, θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην τουρκική εξωτερική πολιτική, όπως συμβαίνει και στην παγκόσμια πολιτική.
Σημειώνεται ότι τα τελευταία τρία χρόνια -της θητείας του προέδρου Τζο Μπάιντεν- υπήρξε μια σχετική ηρεμία στις τουρκοαμερικανικές και τουρκο-ευρωπαϊκές εντάσεις, χωρίς όμως θεμελιώδεις παραβιάσεις. Ο λόγος για αυτό οφείλεται στις ελπίδες που έθεσαν η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες ότι οι τουρκικές προεδρικές εκλογές θα οδηγούσαν σε πολιτική αλλαγή στην Άγκυρα, αλλά αυτό δεν υλοποιήθηκε.
Ενώ η νίκη του Ερντογάν αντιπροσώπευε ένα κίνητρο για τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους να αναζητήσουν ένα πιο αποτελεσματικό πλαίσιο με την Τουρκία, αυτή η τάση θα παραμείνει κυρίαρχη στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης το νέο έτος.
Επίσης, η πιθανή επιστροφή του πρώην προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ισχυρότερων προοπτικών στις τουρκοαμερικανικές και τουρκοευρωπαϊκές σχέσεις.
Μπορεί να υποτεθεί ότι ο Ερντογάν και ο Τραμπ θα είναι πιο ικανοί να δημιουργήσουν μια ισχυρή εργασιακή σχέση, παρόμοια με αυτή που έκαναν επί διακυβέρνησης Τραμπ.
Συνεργασίες στη Μέση Ανατολή και παρουσία στον Καύκασο
Όσον αφορά τη Μέση Ανατολή, η Τουρκία θα εργαστεί τη νέα χρονιά για να εμβαθύνει τις στρατηγικές της συνεργασίες με τις χώρες του Κόλπου ιδιαίτερα. Η πρόσφατη σύνοδος κορυφής του Κόλπου, στην οποία συμμετείχε ο Ερντογάν, στη Ντόχα αντανακλά πώς η ανάπτυξη αυτής της εταιρικής σχέσης σε συνεργασία σε περιφερειακές πολιτικές χρειάζεται όλο και περισσότερο και από τα δύο μέρη.
Ο ισραηλινός πόλεμος στη Γάζα θα παραμείνει πηγή μεγάλης πίεσης στις νέες σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, αλλά η Άγκυρα θα εργαστεί για να εκμεταλλευτεί αυτή την ταραχώδη κατάσταση για να εμβαθύνει την παρουσία της στο Παλαιστινιακό ζήτημα.
Όσον αφορά τη σύγκρουση στη Συρία, η τουρκική κατεύθυνση θα παραμείνει εστιασμένη στην επίτευξη συνεργασίας με τη Δαμασκό, τη Μόσχα και την Τεχεράνη σε ορισμένα βασικά ζητήματα, όπως: η καταπολέμηση της τρομοκρατίας και η επίτευξη της εθελοντικής και ασφαλούς επιστροφής των Σύριων προσφύγων.
Στον Νότιο Καύκασο, η Άγκυρα θα συνεχίσει να εμβαθύνει την παρουσία της στη νέα γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή και θα διαδραματίσει το ρόλο του ειρηνοποιού μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας σε συνεργασία τόσο με τη Ρωσία όσο και με το Ιράν, κάτι που θα τη βοηθήσει να παρέχει τις κατάλληλες συνθήκες για την εξομάλυνσή των σχέσεων της με την Αρμενία.
