Συζητήσαμε με τον Αλεχάντρο Όλμος Γκαόνα, ο οποίος είναι ιστορικός και ένας από τους κορυφαίους ειδικούς του εξωτερικού χρέους της Λατινικής Αμερικής. Συγγραφέας διαφόρων βιβλίων, μεταξύ των οποίων: Το απεχθές χρέος: η αξία ενός νομικού δόγματος ως εργαλείο πολιτικής λύσης (2005) και Χρέος ή κυριαρχία: Κρυφές αλήθειες για την εξάρτηση (2021).
– Στο τελευταίο σας βιβλίο, Χρέος ή Κυριαρχία, επινοήσατε την έννοια του «συστήματος χρέους», όπου επισημαίνετε μια στενή σχέση μεταξύ της εξάρτησης των περιφερειακών χωρών και του εξωτερικού χρέους τους. Γιατί αναφέρετε το χρέος ως «σύστημα»; Τι επιπτώσεις έχει αυτό;
Υποστηρίζω ότι το χρέος είναι ένα σύστημα γιατί από το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας, αφήνοντας ένα τεράστιο εξωτερικό χρέος, οι διαδοχικές συνταγματικές κυβερνήσεις περιορίστηκαν στην εξόφλησή του. Υπάρχει μια ιδέα που εκφράστηκε ξεκάθαρα από τον Υπουργό Οικονομίας της δικτατορίας, Χοσέ Αλφρέντο Μαρτίνες ντε Χος: το χρέος δεν πληρώνεται ποτέ, αυτό που πληρώνεται είναι οι τόκοι. Έτσι, όσο η χώρα πληρώνει τόκους στο διηνεκές, θα εξαρτάται και από το χρηματοπιστωτικό σύστημα στο διηνεκές.
Αυτές οι συνθήκες καθορίζουν μια σαφή εξάρτηση. Ίσως ένα παράδειγμα μπορεί να το κάνει πιο ξεκάθαρο αυτό. Το σύστημα αναμφίβολα ξέρει πώς να καμουφλάρεται, αλλά μερικές φορές αφήνει ίχνη. Το 1993 πραγματοποιήθηκε το σχέδιο Μπράντι, το οποίο ήταν η μεγαλύτερη μέχρι τότε αναδιάρθρωση του κρατικού χρέους της Αργεντινής, ύψους 32 δισ. δολαρίων. Η δομή του σχεδίου δεν έγινε από τον πρώην υπουργό Οικονομίας, Ντομίνγκο Καβάλο, ούτε από τον πρώην πρόεδρο, Κάρλος Μένεμ – που ήταν οι αρχές εκείνη την εποχή – αλλά σχεδιάστηκε από τις πιστώτριες τράπεζες. Εγώ ο ίδιος βρήκα στο Υπουργείο Οικονομίας το οικονομικό σχέδιο του 92 που σχεδιάστηκε από την JP Morgan και την Citibank.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι σε αυτόν τον τύπο αναδιάρθρωσης δημόσιου χρέους είναι πάντα απαραίτητο να υπάρχει η νομική γνώμη του δικηγόρου του εθνικού κράτους, του εισαγγελέα του Δημοσίου και επίσης του Νομικού Συμβούλου της Κεντρικής Τράπεζας, η οποία είναι το νομισματικό ίδρυμα που πρέπει να εκτελέσει όλες αυτές τις λειτουργίες. Προς μεγάλη μου έκπληξη, διαπίστωσα ότι ούτε ο Νομικός Σύμβουλος ούτε ο Δικηγόρος είχαν κάνει τις νομικές γνωματεύσεις. Αυτά είχαν συνταχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια μεταφράστηκαν εδώ στο Υπουργείο Οικονομίας. Ο εισαγγελέας περιορίστηκε μόνο στην υπογραφή των εγγράφων. Με αυτόν τον τρόπο, ο εισαγγελέας του Δημοσίου έγινε δικηγόρος των πιστωτών: σου λένε «πρέπει να υπογράψεις αυτό» και το υπογράφεις χωρίς να το συζητήσεις.
Το ίδιο συνέβη στο Εκουαδόρ. Η Αργεντινή δεν είναι ειδική περίπτωση. Όταν δούλευα εκεί, είδα πώς είχαν κάνει το ίδιο πράγμα σε εκείνη τη χώρα. Υπήρχαν άνθρωποι των τραπεζών που είχαν ετοιμάσει όλη τη διαδικασία. Γι’ αυτό μιλάω για εξάρτηση.
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Ραούλ Αλφόνσιν, ο πρώτος υπουργός Οικονομίας, Μπερνάρντο Γκρίνσπουν, δήλωσε ότι εάν η Αργεντινή έπρεπε να υπογράψει το αίτημα αναχρηματοδότησης και να προετοιμάσει το μνημόνιο, θα το κάνουμε εμείς και όχι το Ταμείο όπως πάντα. Και φυσικά, ο καημένος ο Γκρίνσπουν έπρεπε να φύγει.
Όταν ο Κάρλος Μενέμ ανέλαβε τα καθήκοντά του, προσέλαβε μια ομάδα βορειοαμερικανών δικηγόρων. Οι δικηγόροι αυτοί, εκτός από εξωτερικοί δικηγόροι της χώρας, ήταν και εξωτερικοί δικηγόροι των πιστωτών. Συνέχισαν στις θέσεις τους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, επαναπροσλήφθηκαν από τον πρώην πρόεδρο Φερνάντο ντε λα Ρουά και όταν ήρθε ο Νέστορ Κίρχνερ τους προσέλαβε ξανά. Το ίδιο συνέβη και στις κυβερνήσεις της Κριστίνα Φερνάντεζ και του Μαουρίτσιο Μάκρι. Πώς είναι δυνατόν να γίνονται δεκτοί αυτοί οι δικηγόροι που ανταποκρίνονται σε εξωτερικά συμφέροντα;
– Πώς είναι δυνατόν να λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο; Τι συνέχειες υπάρχουν μεταξύ της στρατιωτικής δικτατορίας, της οικονομικής της πολιτικής και του παρόντος στην Αργεντινή;
Αυτό που μένει είναι η μη αμφισβήτηση του εξωτερικού χρέους. Γίνεται δεκτό ως συμβεβλημένο, ακόμη και στις περιπτώσεις που οι συμβάσεις έγιναν παράνομα, παραβιάζοντας τη δημόσια τάξη. Φαίνεται ότι αυτό δεν έχει σημασία για κανέναν.
Στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο Νο. 2 υπάρχει μια ποινική υπόθεση που ξεκίνησε από τον πατέρα μου και που αργότερα συνέχισα (και συνεχίζω) μόνος μου. Εκεί βρίσκεται η θεμελιώδης απόδειξη της όλης συσχέτισης μεταξύ του αρχικού χρέους της δικτατορίας και αυτού που τώρα πρόκειται να ανανεώσουμε.
Υπάρχει μια ολόκληρη νομική δομή που επιτρέπει αυτό το παιχνίδι. Ένα πλαίσιο που πηγαίνει από τον νόμο περί χρηματοπιστωτικών οντοτήτων και τον νόμο περί ξένων επενδύσεων, νόμους που προέρχονται από τη δικτατορία και που κανείς δεν ήθελε να αλλάξει, στον Κώδικα Πολιτικής και Εμπορικής Δικονομίας, όπου μια μέρα η δικτατορία αποφάσισε ότι οι συμβάσεις που συνάπτονταν με ξένες οντότητες έπρεπε να υποβάλλονται σε ξένους δικαστές. Ζήτημα που έχει προηγούμενο σε νόμο που θεσπίστηκε από τον Περόν στις 7 Νοεμβρίου 1973, Νόμος 20.548, όπου για πρώτη φορά επιτρέπεται η δικαιοδοσία υπέρ αλλοδαπών δικαστών.
Αυτό το νομικό όργανο προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι όταν γίνεται έκδοση κρατικού χρέους, το μόνο που απαιτείται είναι η κοινοβουλευτική εξουσιοδότηση. Για το λόγο αυτό, όταν μιλάμε για το χρέος του Μάκρι, η ιδέα είναι λάθος. Όλο το χρέος που συνήφθη από τον “Μακρισμό”, εγκρίθηκε και από τα δύο επιμελητήρια, όπου δεν είχαν πλειοψηφία, με εξαίρεση το χρέος που είχε συναφθεί με το ΔΝΤ. Σε αυτό προστίθεται ένα εξαιρετικά σοβαρό γεγονός, το οποίο ονομάζεται στο συνταγματικό δίκαιο «νομοθετική ανάθεση». Το χρέος έπρεπε πάντα να διαχειρίζεται από το Εθνικό Κογκρέσο, αλλά αυτή η εξουσία ανατέθηκε σιωπηλά στην Εκτελεστική Εξουσία.
Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα από όλα όσα θα έπρεπε να έχουν αλλάξει. Και έπρεπε να είχε γίνει γιατί δεν είναι το ίδιο να έχετε μια συμφωνία με το Ταμείο που συζητείται στο Κογκρέσο, όπου υπάρχει συζήτηση και διαφορετικές απόψεις, καθώς ο πρόεδρος είναι αυτός που αποφασίζει να συνάψει το δάνειο, με το να χρειάζεται μόνο μια υπογραφή ενός υπουργού. Τώρα, εάν αυτή η δομή δεν αλλάξει, αυτό θα συνεχίσει να είναι ένα κλειστό σύστημα.
– Η Αργεντινή μόλις έκλεισε μια συμφωνία με το ΔΝΤ για την ανανέωση του δανείου που χορήγησε ο οργανισμός στον Μαουρίτσιο Μάκρι το 2018, το μεγαλύτερο σε ολόκληρη την ιστορία του. Γιατί το ΔΝΤ δάνεισε αυτό το ποσό χρημάτων στην Αργεντινή;
Το Ταμείο έχει δικαιολογημένα κακή φήμη, αλλά παρόλο που επικρίνεται σε όλο τον κόσμο, λίγοι γνωρίζουν πώς λειτουργεί πραγματικά. Είναι μια υπερεθνική δομή που, αν και αποτελείται από 190 χώρες, τη διαχειρίζονται μόνο πέντε από αυτές: Ηνωμένες Πολιτείες, Ιαπωνία, Κίνα, Γερμανία και Μεγάλη Βρετανία. Όταν δόθηκε το δάνειο στον Μάκρι, ήταν αναμφίβολα ένα πολιτικό ζήτημα. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, εκείνη την εποχή υπό τη διοίκηση του Ντόναλντ Τραμπ, ήθελε να έχει την κυβέρνηση της Αργεντινής καλά ευθυγραμμισμένη, ακόμη και αν υπήρχε ή όχι αλλαγή κομματικού πρόσημου. Μάλιστα, υπήρξαν ευρωπαϊκές χώρες που αντιτάχθηκαν στο δάνειο, αλλά αφού οι ΗΠΑ είναι αυτές με τη μεγαλύτερη επιρροή, κατάφεραν να επιβάλουν την πολιτική τους. Τόσο πολύ, που ο σημερινός πρόεδρος της IDB, Μαουρίτσιο Κλαβέρ Καρόνε, το προχώρησε λέγοντας ότι το ΔΝΤ έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να βοηθήσει τον Μάκρι με αυτό το δάνειο.
Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το Ταμείο. Όταν συστάθηκε το 1944 στο Bretton Woods, στη συστατική του συμφωνία έθεσαν μια σειρά από κανόνες που το προστάτευαν από κάθε αξίωση. Ο μηχανισμός είναι τόσο απαίσιος που το ΔΝΤ έχει απόλυτη ασυλία και δικαιοδοσία σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου.Κανείς δεν μπορεί να αγγίξει τους διευθυντές, τους συμβούλους και τους αξιωματικούς του. Ακόμα και τα έγγραφα που εκδίδει το Ταμείο έχουν αρχειακό απαραβίαστο. Δηλαδή, τα αρχεία που υπάρχουν στην ιστοσελίδα του είναι μόνο αυτά που ΘΕΛΕΙ να κάνει γνωστά το ΔΝΤ. Αυτή η ισχυρή δομή είναι αυτή που στηρίζει πάντα, ως δανειστής έσχατης ανάγκης, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τις μεγάλες τράπεζες και τα μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια.
-Όμως, δηλώνετε ότι ακόμα κι έτσι το ΔΝΤ ενήργησε παράτυπα, παραβιάζοντας τους δικούς του κανονισμούς. Γιατί;
Όταν λέω ότι παραβίασε την καταστατική του συμφωνία, είναι γιατί στο πρώτο άρθρο καθιερώνεται ότι κατά την αίτηση δανείου, εκτός από ορισμένες προϋποθέσεις, θα έπρεπε να ζητηθούν και εγγυήσεις. Αυτές οι εγγυήσεις δεν ζητήθηκαν. Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση Μάκρι αφέθηκε να κάνει ό,τι θέλει με αυτά τα κεφάλαια. Δεύτερον, το ΔΝΤ γνώριζε από τις εκθέσεις του ότι τα προβλήματα χρέους της Αργεντινής άρχιζαν να αυξάνονται.
Επιπλέον, κάτι που κανείς δεν αναφέρει είναι ότι στο κλείσιμο του ομολόγου που εξέδωσε ο πρώην υπουργός Οικονομικών,Νικολάς Καπούτο, τον Ιούνιο του 2017, αναφέρεται σε διάφορα σημεία του εγγράφου για τη δύσκολη κατάσταση στην Αργεντινή, τις κοινωνικές συγκρούσεις που επιφέρει το χρέος και προειδοποιεί για την αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Αλλά το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι ένα από τα πράγματα που έλεγε το ίδιο έγγραφο είναι ότι το χρέος δεν μπορούσε να εξοφληθεί.
Από την άλλη, το άρθρο 5 του καταστατικού του αναφέρει ότι όταν δεν έχει εκπληρωθεί ο στόχος για τον οποίο δανείστηκαν τα χρήματα, το Ταμείο πρέπει να ζητήσει εξηγήσεις από την κυβέρνηση. Ούτε αυτό έγινε, τα χρήματα έμπαιναν από τη μια πλευρά και έφευγαν από την άλλη και κανείς δεν ζήτησε ή έδωσε εξηγήσεις. Με τη σειρά του, το άρθρο 6 ορίζει ότι αν το Ταμείο αντιληφθεί ότι τα χρήματα που εκταμιεύει χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση εκροών κεφαλαίων, πρέπει να προειδοποιήσει την κυβέρνηση και να διακόψει αυτή τη χρηματοδότηση. Ωστόσο, όταν έγινε η πρώτη εκταμίευση, ξέφυγαν περίπου 15 εκατομμύρια δολάρια.
– Αναφέρετε αυτού του είδους τη συναίνεση μεταξύ διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων για την πληρωμή του χρέους. Το πολύ, φαίνεται ότι οι διαφορές εμφανίζονται γύρω από αυτό ή εκείνο το σημείο της διαπραγμάτευσης. Τι άλλη εναλλακτική έχει η Αργεντινή; Πώς θα μπορούσε να γίνει;
Δεν χρειάζεται να πληρώσετε πρώτα το Ταμείο. Μην συμφωνείτε και τροποποιείτε ταυτόχρονα τη νομοθεσία που επιτρέπει αυτές τις συμφωνίες. Στη συνέχεια, ζητήστε συμβουλευτική γνώμη από το Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης. Γιατί; Επειδή, όπως ορίζεται στο άρθρο 96 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και στο άρθρο 65 των Κανόνων του Δικαστηρίου, μπορεί να ζητηθεί γνώμη για οποιοδήποτε νομικό ζήτημα. Ομοίως, η Σύμβαση της Νέας Υόρκης για τα προνόμια και τις ασυλίες εξειδικευμένων οργανισμών όπως το Ταμείο, ορίζει επίσης ότι μπορεί να ζητηθεί συμβουλευτική γνώμη σε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ μιας χώρας και ενός οργανισμού. Και η γνώμη αυτού του δικαστηρίου είναι δεσμευτική για το Ταμείο. Αυτό δεν σημαίνει λύση, αλλά τουλάχιστον αν το ανώτατο διεθνές δικαστήριο πει την ουσία: «παραβιάσατε το πρώτο, το πέμπτο και το έκτο άρθρο»….
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αυτές οι παραβιάσεις θεωρούνται παράνομες πράξεις. Όχι επειδή το λέω εγώ, αλλά επειδή το λέει μια ομάδα νομικών που απαρτίζουν την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών, που έχουν θεσπίσει αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές, αναγκάζοντας το σώμα να αναλάβει την ευθύνη για ό,τι δεν έκανε και να επιδιορθώσει κάθε δυνατή ζημιά που μπορεί να έχει προκληθεί. Γι’ αυτό, αυτό που έπρεπε να κάνει η κυβέρνηση ήταν να μην προχωρήσει σε συμφωνία, να αναστείλει τις πληρωμές και να παρουσιάσει τη συμβουλευτική γνώμη.
Μα φυσικά πριν από αυτό σου λένε: «Πώς να μην συμφωνούμε με το ταμείο; Μια καταστροφή πρόκειται να συμβεί!». Και λέω πάντα το ίδιο πράγμα: χρεοκοπήσαμε με το Ταμείο και με ένα σωρό ιδιώτες πιστωτές το 2001. Επιστρέψαμε στις συναλλαγές με το ΔΝΤ και αρχίσαμε να το πληρώνουμε το 2003 με την ανανέωση που έκανε ο Νέστορ Κίρχνερ τον Σεπτέμβριο εκείνη τη χρονιά.. Τι έγινε αυτά τα δύο χρόνια; Δεν έγινε σεισμός, εισβολή; Και ο Κίχνερ τους πλήρωσε για να τους ξεφορτωθεί το 2006.
Από την άλλη πλευρά, για όσους λένε ότι αυτό είναι αγορά χρόνου, αυτό που πρέπει να ξέρουν είναι ότι εάν το ΔΝΤ δεν πληρωθεί, δεν έχει καμία ικανότητα για οποιαδήποτε άμεση καταναγκαστική ενέργεια. Το Ταμείο δεν μπορεί να επιβάλει εμπάργκο στην Αργεντινή. Όταν συμβαίνουν αυτές οι καταστάσεις, είναι κανονικά αναμενόμενο, να συνεχίζουμε τις διαπραγματεύσεις και να βλέπουμε ποιους τρόπους έχει η χώρα να προσπαθήσει να καταλήξει σε συμφωνία. Θα μπορούσε να πάρει μόνο ένα καταναγκαστικό μέτρο για να εκφοβίσει την Αργεντινή μετά από δυόμισι χρόνια. Λοιπόν για ποια “αγορά χρόνου” μιλάνε; Γιατί στο μεταξύ χάσαμε 6 δισεκατομμύρια δολάρια πληρώνοντας τόκους.
Τέλος, αυτοί οι άνθρωποι λένε πάντα τι θα γίνει αν δεν πληρώσουμε. Αλλά κανείς δεν λέει τι θα γίνει αν πληρώσουμε. Η οικονομική πραγματικότητα είναι ότι η Αργεντινή δεν θα έχει την παραμικρή δυνατότητα να πληρώσει το Ταμείο από το 2025. Τότε θα πρέπει να επιστρέψει σε άλλη συμφωνία και μετά θα δούμε ποιες απαιτήσεις υπάρχουν. Μπαίνουμε λοιπόν σε αυτό που σας έλεγα για το διαρκές χρέος, το οποίο πάντα ανανεώνεται. Το χρέος είναι η λογική του τοκογλύφου:ο σκοπός του είναι ο οφειλέτης να μην του πληρώσει ποτέ το κεφάλαιο, και να συνεχίσει να του πληρώνει τόκους στο διηνεκές.
– Σε αυτό το σχήμα, ποιοι είναι οι κύριοι δικαιούχοι και ποιοι οι κύριοι χαμένοι;
Οι κύριοι δικαιούχοι είναι το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τα επενδυτικά ταμεία που γνωρίζουν ότι η Αργεντινή θα τους πληρώνει. Φυσικά, όμως, πίσω από τα επενδυτικά κεφάλαια βρίσκονται οι μεγάλοι συγκεντρωμένοι οικονομικοί κλάδοι που συναλλάσσονται με αυτή την κατάσταση. Εκεί συμμετέχει όλη η μεγάλη οικονομική δομή της χώρας: τα μεγάλα ΜΜΕ, οι μεγάλες εταιρείες, τα μεγάλα ξένα και εθνικά κεφάλαια.
Ποια είναι τα κύρια θύματα; Ο τομέας των μισθωτών, οι εργαζόμενοι, αυτός που ζει με μισθό, αυτός ο τομέας πάντα χάνει. Ο “λαμπουράντε”, ο άντρας ή η γυναίκα που εργάζεται για να δημιουργήσει αργεντίνικο πλούτο, είναι πάντα αυτοί που προσαρμόζονται, υποτάσσονται, που δεν μπορούν να ονειρευτούν, να κάνουν σχέδια. Αυτή η κατάσταση πρέπει να τελειώσει μια για πάντα.
America Latina en movimiento, Agencia Latinoamericana de Información ALAI, alainet.org
