Για τους Ισραηλινούς στρατιωτικούς σχεδιαστές, είναι κάτι σαν το «Όρος του Χαμού»: μια αυστηρά φυλασσόμενη πυρηνική εγκατάσταση εμπλουτισμού, θαμμένη μισό χιλιόμετρο κάτω από ένα βουνό, περικυκλωμένη από αντιαεροπορική άμυνα και τοποθετημένη συμβολικά κοντά στην αρχαία θρησκευτική πόλη Qom.
Για την Τεχεράνη, η εγκατάσταση Fordow συμβολίζει την επιθυμία της να προστατεύσει το πυρηνικό της πρόγραμμα — σχεδιασμένο να επιβιώσει ακόμη και μιας ολομέτωπης επίθεσης, με αρκετές φυγόκεντρες μηχανές και επαρκείς ποσότητες υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου για την πιθανή κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου, ή για ένα λεγόμενο «break out».
Θαμμένο κάτω από σκληρό βράχο και περικλεισμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα που το καθιστά απρόσβλητο από κάθε γνωστό δημόσια ισραηλινό όπλο, το Fordow είναι επίσης σύμβολο της στρατηγικής ανασφάλειας του Ιράν.
«Το Fordow είναι το άλφα και το ωμέγα της πυρηνικής δραστηριότητας του Ιράν», δήλωσε ο Behnam Ben Taleblu, ανώτερος συνεργάτης στο Foundation for Defense of Democracies, μια αμερικανική δεξαμενή σκέψης.
Δέχτηκε επίθεση;
Το Σάββατο, 14 Ιουνίου 2025, το Ιράν ανακοίνωσε ότι το Fordow είχε δεχτεί επίθεση, σύμφωνα με το ημιεπίσημο πρακτορείο ειδήσεων ISNA, επικαλούμενο τον Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας της χώρας, αν και η ζημιά ήταν περιορισμένη.
Αντιθέτως, το Ισραήλ κατόρθωσε να καταστρέψει την υπέργεια πειραματική εγκατάσταση εμπλουτισμού στο Natanz, όπως δήλωσε την Παρασκευή στο Συμβούλιο Ασφαλείας ο επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), Rafael Grossi.
Σύμφωνα με ανάλυση δορυφορικών εικόνων από ανοιχτές πηγές από το Institute for Science and International Security (ISIS), οι υπόγειες αίθουσες φυγοκέντρησης στο Natanz πιθανόν καθίστανται άχρηστες λόγω εκτεταμένων ζημιών στο ηλεκτρικό δίκτυο.
«Το Fordow θα είναι πρόκληση χωρίς τη συμμετοχή των ΗΠΑ.
Είναι βαριά οχυρωμένο και βαθιά μέσα σε βουνό. Δεν είμαι σίγουρος πόση ζημιά μπορούμε να του προκαλέσουμε», δήλωσε ο Danny Citrinowicz, ειδικός για το Ιράν στο Institute for National Security Studies στο Τελ Αβίβ.
«Το Ιράν δεν βρίσκεται ακόμη στο σημείο μηδέν, δηλαδή στην πλήρη καταστροφή του πυρηνικού του προγράμματος… Διαθέτει ακόμη σημαντικές δυνατότητες», πρόσθεσε ο Citrinowicz, σημειώνοντας ότι το Fordow είναι ο πιο δύσκολος —και πιθανόν ο τελευταίος— στόχος στην αεροπορική εκστρατεία του Ισραήλ.
Δεν είναι το μοναδικό…
Σε παγκόσμιο επίπεδο, το Fordow δεν είναι μοναδικό ως προστατευμένη εγκατάσταση.
Κάθε μεγάλη στρατιωτική δύναμη με πυρηνικό πρόγραμμα διαθέτει παρόμοια υπόγεια στρατιωτικά καταφύγια, τα οποία έχουν εμπνεύσει πλήθος κατασκοπευτικών θρίλερ και θεωριών συνωμοσίας.
Το Raven Rock στις ΗΠΑ, το λεγόμενο «Υπόγειο Πεντάγωνο», είναι χτισμένο μέσα σε βουνό στην Πενσυλβάνια.
Το μυστικοπαθές Mount Yamantau στη Ρωσία θεωρείται ότι στεγάζει μεγάλη εγκατάσταση πυρηνικών όπλων.
Το ίδιο ισχύει για τις υπόγειες βάσεις πυραύλων της Βόρειας Κορέας, χτισμένες σε βουνά, ενώ η ναυτική βάση Longpo της Κίνας περιλαμβάνει υπόγεια εγκατάσταση για πυρηνικά υποβρύχια με πρόσβαση μέσω σηράγγων.
Το Fordow, ωστόσο, είναι η μοναδική μεγάλη υπόγεια στρατιωτική βάση που έχει δεχτεί άμεση επίθεση — ένα προηγούμενο που δείχνει το εξαιρετικό ρίσκο που ανέλαβε ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Benjamin Netanyahu, εγκρίνοντας τις ισραηλινές επιθέσεις αυτή την εβδομάδα.
Η στάση της Τεχεράνης
Οι Ιρανοί αξιωματούχοι αρνούνται εδώ και χρόνια ότι επιδιώκουν να αποκτήσουν πυρηνική βόμβα, ενώ η πιο πρόσφατη εκτίμηση απειλής από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Ιράν δεν έχει επανεκκινήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα όπλων που είχε αναστείλει το 2003 υπό διεθνή πίεση.
Αν όμως η Τεχεράνη επιλέξει αυτόν τον δρόμο, το ISIS εκτιμά ότι το Fordow θα μπορούσε να μετατρέψει όλο το απόθεμα υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου του Ιράν —το οποίο εκτιμήθηκε σε 408 κιλά από την IAEA τον Μάιο— και να παραγάγει εντός μόλις τριών εβδομάδων αρκετό ουράνιο για την κατασκευή εννέα πυρηνικών όπλων.
«Το Ιράν θα μπορούσε να παραγάγει την πρώτη ποσότητα 25 κιλών οπλικού-βαθμού ουρανίου στο Fordow σε μόλις δύο έως τρεις ημέρες», έχει προειδοποιήσει το ISIS.
Οι διαφορές μεταξύ Fordow και Natanz συνοψίζουν μεγάλο μέρος της πυρηνικής ιστορίας της Τεχεράνης — όπως και τις πολυμερείς προσπάθειες περιορισμού του εμπλουτισμού και αποτροπής επιθέσεων όπως αυτή του Ισραήλ.
Μετά από δημόσιες αποκαλύψεις για μια μυστική εγκατάσταση, το Natanz δηλώθηκε τελικά από το Ιράν στον ΟΗΕ το 2003.
Παρότι πρόκειται για ένα εκτεταμένο βιομηχανικό συγκρότημα με έως και 16.000 φυγόκεντρους, σχεδιάστηκε για μαζικής κλίμακας εμπλουτισμό ουρανίου σε χαμηλότερα επίπεδα.
Αυτό, σε συνδυασμό με τακτικές επιθεωρήσεις από τον ΟΗΕ, το καθιστούσε πιο κατάλληλο για ειρηνική-πυρηνική χρήση.
Το υπόγειο εργοστάσιο εμπλουτισμού του Natanz βρίσκεται επίσης μόλις περίπου 20 μέτρα κάτω από το έδαφος.
Αντιθέτως, το Fordow ξεχωρίζει λόγω της γεωλογικής ανθεκτικότητάς του, που καθιστά τις αίθουσες φυγοκέντρησης ουσιαστικά απρόσβλητες από συμβατικές αεροπορικές βόμβες.
Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ακόμη και τη γιγαντιαία διατρητική βόμβα των ΗΠΑ, Massive Ordnance Penetrator, ικανή να διαπεράσει έως και 60 μέτρα σκυροδέματος.
Οι αποκαλύψεις
Χτισμένο κρυφά, η ύπαρξη του Fordow αποκαλύφθηκε δημόσια τον Σεπτέμβριο του 2009, σε μια δραματική στιγμή, όταν αξιωματούχοι των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Γαλλίας αποχαρακτήρισαν πληροφορίες που έδειχναν ότι το Ιράν είχε χτίσει μυστικά ένα υπόγειο εργοστάσιο — ασύμβατο με ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Το εύρημα αυτό, που σύμφωνα με τον τότε πρωθυπουργό της Βρετανίας Gordon Brown αποδείκνυε την «σειριακή παραπλάνηση» του Ιράν, ήταν τόσο σημαντικό ώστε προκάλεσε ακόμη και σπάνια επίπληξη από τη Ρωσία και προειδοποίηση από την Κίνα.
Το Ιράν επέμεινε τότε. «Αυτό που κάναμε ήταν απολύτως νόμιμο», δήλωσε ο τότε πρόεδρος Mahmoud Ahmadi-Nejad, προσθέτοντας: «Δεν είναι δική σας δουλειά να μας πείτε τι να κάνουμε».
Παρόλα αυτά, το Fordow βρέθηκε στο επίκεντρο των διεθνών προσπαθειών περιορισμού του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.
Οδήγησε σε ενίσχυση των κυρώσεων του ΟΗΕ και βρέθηκε στην καρδιά της πολυμερούς συμφωνίας του 2015, γνωστής ως Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), ανάμεσα στο Ιράν και τις ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ρωσία, Κίνα και Γερμανία.
Σε αντάλλαγμα για την άρση των κυρώσεων, το Ιράν συμφώνησε, μεταξύ άλλων, να μετατρέψει την εγκατάσταση σε ερευνητικό κέντρο, να περιορίσει τον αριθμό των φυγοκεντρικών εκεί, να παγώσει τον εμπλουτισμό ουρανίου για 15 χρόνια και να επιτρέψει ενισχυμένη εποπτεία από διεθνείς επιθεωρητές.
Οι ΗΠΑ αποχώρησαν από το JCPOA το 2018 κατά την πρώτη προεδρία του Donald Trump και έκτοτε το Ιράν άρχισε να εμπλουτίζει περισσότερο ουράνιο.
