Αν έχετε παρατηρήσει ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι ξυπνούν πολύ πριν φανεί το πρώτο φως της ημέρας ενώ οι νεότεροι δυσκολεύονται να ανοίξουν μάτι ακόμη κι όταν χτυπούν αλλεπάλληλα ξυπνητήρια, τότε βλέπετε ένα πραγματικό βιολογικό φαινόμενο να εκτυλίσσεται μπροστά σας. Οι διαφοροποιήσεις στον ύπνο δεν είναι θέμα συμπεριφοράς ή «κακών συνηθειών», αλλά αποτέλεσμα βαθιών αλλαγών στο εσωτερικό ρολόι μας που φέρνει μαζί της η ηλικία.
Επιστήμονες εξηγούν ότι καθώς ο εγκέφαλος ωριμάζει και υφίσταται φυσιολογική φθορά, μειώνεται η ικανότητά του να ανταποκρίνεται στα εξωτερικά ερεθίσματα που ρυθμίζουν τον κιρκάδιο ρυθμό. Ορισμένα από αυτά τα ερεθίσματα, όπως το φως, η ώρα των γευμάτων και οι καθημερινές δραστηριότητες, λειτουργούν σαν «σήματα» προς το σώμα. Όμως, με τα χρόνια, αυτά τα σήματα φτάνουν όλο και πιο αδύναμα.
Η σύνδεση που για έναν έφηβο είναι αυτονόητη, όπως το ότι το βραδινό προαναγγέλλει ξεκούραση, συχνά χάνεται στην τρίτη ηλικία. Τα νευρικά δίκτυα που μεταφέρουν αυτές τις ενδείξεις απλώς δεν λειτουργούν όπως παλιά. Το αποτέλεσμα; Κόπωση από νωρίς, πρώιμη έκκριση μελατονίνης και αφύπνιση πριν ακόμη περάσει ο αναγκαίος χρόνος ύπνου.
Καθοριστικό ρόλο παίζει επίσης το φως. Η επιδείνωση της όρασης με τα χρόνια σημαίνει ότι ο εγκέφαλος λαμβάνει λιγότερη φωτεινή πληροφορία, συχνά οδηγώντας τον να «νομίζει» ότι η μέρα τελειώνει νωρίτερα. Σε όσους έχουν καταρράκτη, το φαινόμενο αυτό γίνεται ακόμη πιο έντονο, επιταχύνοντας τον κύκλο υπνηλίας και αφύπνισης. Δεν είναι τυχαίο ότι η αποκατάσταση της όρασης μέσω χειρουργικής αφαίρεσης καταρράκτη συχνά βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου.
Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να αναστραφεί εν μέρει αυτή η τάση. Οι ειδικοί προτείνουν καθημερινή έκθεση σε έντονο φως τις απογευματινές ώρες, με στόχο να καθυστερήσει η παραγωγή μελατονίνης. Ένας περίπατος πριν δύσει ο ήλιος, δυνατός φωτισμός στο σπίτι ή ακόμη και μια φωτεινή οθόνη μπορούν να λειτουργήσουν ρυθμιστικά. Παράλληλα, η αποχή από το αλκοόλ πριν τον ύπνο και η τακτική άσκηση συμβάλλουν σημαντικά στην ανάκτηση ενός πιο σταθερού κύκλου.
Καθώς η επιστήμη αποκαλύπτει όλο και βαθύτερα τη σχέση μεταξύ φωτός, εγκεφάλου και γήρανσης, γίνεται σαφές ότι ο ύπνος —ένα τόσο καθημερινό αλλά τόσο περίπλοκο φαινόμενο— αντικατοπτρίζει τις αόρατες μάχες που δίνει το σώμα μας καθώς αλλάζει με τον χρόνο.
