Η πρόσφατη έκθεση της διεθνούς φιλανθρωπικής οργάνωσης Oxfam για τις ανισότητες πλούτου στις Ηνωμένες Πολιτείες συμπίπτει χρονικά με την εκλογή του σοσιαλδημοκράτη Ζοχράν Μαμντανί στη δημαρχία της Νέας Υόρκης. Η συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια μιας μικρής ελίτ δεν αποτελεί νέο φαινόμενο· ωστόσο, εντάθηκε δραματικά κατά την περίοδο διακυβέρνησης Τραμπ. Η άνοδος του Μαμντανί αντανακλά την κοινωνική ανάγκη για πολιτικά αντίβαρα απέναντι στη διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς.
Αντίστοιχες ανησυχίες εκφράζονται και στην Ευρώπη, με τη Eurofound να δημοσιεύει τη μελέτη «Κοινωνικοοικονομικές ανισότητες στην Ευρώπη». Η έκθεση έρχεται σε μια περίοδο έντονης πολιτικής ρευστότητας: η Γερμανία και η Γαλλία κυβερνώνται από εύθραυστους συνασπισμούς, ενώ η πρώτη δοκιμάζεται από κρίση χρέους και η δεύτερη από στασιμότητα.
Ελλάδα: Ανάπτυξη χωρίς ισότητα
Παρότι η Ελλάδα έχει πάψει να αποτελεί το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης, τα προβλήματα κοινωνικής ανισότητας παραμένουν έντονα. Η οικονομία αναπτύσσεται ταχύτερα από τον μέσο όρο της ΕΕ, τα δημοσιονομικά πλεονάσματα είναι υπερβολικά υψηλά και η ανεργία έχει επιστρέψει σε επίπεδα προ κρίσης. Ωστόσο, κάτω από αυτή την επιφάνεια, το χάσμα μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων διευρύνεται.
Σύμφωνα με την έκθεση της Eurofound, οι ανισότητες στην Ελλάδα όχι μόνο επιμένουν, αλλά βαθαίνουν. Το φαινόμενο αυτό επιβεβαιώνει και η φετινή έκθεση της UBS για τον παγκόσμιο πλούτο (Global Wealth Report 2025): ο μέσος πλούτος ανά ενήλικα στη χώρα αυξήθηκε κατά 7%, ποσοστό αντίστοιχο με εκείνο των ΗΠΑ και του Ισραήλ, τοποθετώντας την Ελλάδα στην 9η θέση παγκοσμίως. Παράλληλα, όμως, η ανισοκατανομή του πλούτου αυξήθηκε με τον τρίτο ταχύτερο ρυθμό διεθνώς, μετά την Ολλανδία και την Αυστρία.
Η ιδιοκατοίκηση ως ασπίδα – και το τέλος της
Η κατοχή κατοικίας υπήρξε ιστορικά βασικός παράγοντας κοινωνικής σταθερότητας και μετριασμού των ανισοτήτων στην Ελλάδα. Τα στοιχεία της Eurofound δείχνουν ότι η χώρα παραμένει ανάμεσα σε εκείνες με μικρότερο χάσμα περιουσιακής ανισότητας, χάρη στη διασπορά μικρής ιδιοκτησίας και στα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης.
Ωστόσο, το τοπίο αλλάζει ραγδαία. Η ιδιοκατοίκηση έχει μειωθεί κάτω από 65% στα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ την περίοδο 2019–2023 σημειώθηκε πτώση 5,8%, δηλαδή περίπου 180.000 κατοικίες «χάθηκαν» από τους πρώην ιδιοκτήτες τους. Πολλά ακίνητα βρίσκονται πλέον στα χαρτοφυλάκια τραπεζών και εταιρειών διαχείρισης δανείων, ή έχουν αγοραστεί από ξένους επενδυτές μέσω προγραμμάτων «χρυσής βίζας».
Η άνοδος των βραχυχρόνιων μισθώσεων έχει μετατρέψει το real estate σε πεδίο συσσώρευσης πλούτου για μια νέα τάξη μεγαλοϊδιοκτητών και διαχειριστών ακινήτων, ενώ οι μικροϊδιοκτήτες σταδιακά εκτοπίζονται.
Πλούτος ≠ Εισόδημα
Η UBS επισημαίνει ότι ο πλούτος δεν ταυτίζεται με το εισόδημα. Οι υψηλοί μισθοί συνδέονται με μεγαλύτερες πιθανότητες πλουτισμού, ωστόσο ο πλούτος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: επιχειρηματική δραστηριότητα, αποταμίευση, επενδύσεις και, κυρίως, πρόσβαση στην ιδιοκτησία και στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Η αύξηση της αξίας των ακινήτων και η ευνοϊκή φορολογία για τα υψηλά εισοδήματα συμβάλλουν στην αναδιανομή πλούτου υπέρ των κεφαλαιούχων, εις βάρος της μισθωτής εργασίας.
Ανισότητες πλούτου και εισοδήματος
Σε σύγκριση με χώρες όπως η Γερμανία, όπου το πλουσιότερο 10% κατέχει το 60% του συνολικού πλούτου, η Ελλάδα φαίνεται να παρουσιάζει πιο ήπια περιουσιακή ανισότητα (45,4% για το ανώτερο 10%). Ωστόσο, οι εισοδηματικές ανισότητες είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη: η Ελλάδα κατατάσσεται 4η στον δείκτη Gini και 5η στον δείκτη S80/S20, με το πλουσιότερο 20% να εισπράττει 5,27 φορές περισσότερα από το φτωχότερο 20%.
Η στέγη ως οικονομικό βάρος
Η κατοικία αποτελεί το βασικό περιουσιακό στοιχείο των νοικοκυριών με χαμηλό και μεσαίο πλούτο, αλλά και τη σημαντικότερη πηγή πίεσης. Τα έξοδα στέγασης φτάνουν το 36% του εισοδήματος, τα υψηλότερα στην ΕΕ. Τα φτωχότερα νοικοκυριά με στεγαστικά δάνεια δαπανούν σχεδόν ολόκληρο το εισόδημά τους στην αποπληρωμή χρεών.
Η πανδημία COVID-19 ενίσχυσε αυτές τις ανισότητες: οι τιμές των ακινήτων εκτινάχθηκαν, κάνοντας τη στέγαση απρόσιτη για τους νέους και τις χαμηλές εισοδηματικές ομάδες. Έτσι, το χάσμα μεταξύ γενεών βαθαίνει — ιδίως σε χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία και η Ελλάδα.
Οι ανισότητες έχουν και «χρώμα»
Η κοινωνική ανισότητα στην Ελλάδα έχει και μεταναστευτική διάσταση. Περισσότερο από το 80% των κατοίκων που γεννήθηκαν εκτός ΕΕ ανήκει στο φτωχότερο μισό του πληθυσμού — τάση κοινή με χώρες όπως η Κύπρος, η Αυστρία και η Ιταλία. Εξαίρεση αποτελούν κράτη όπου κυριαρχούν επενδυτές μέσω «χρυσών βίζων», όπως η Μάλτα και η Σλοβακία.
Η αναδιανομή εις βάρος της εργασίας
Η Eurofound επισημαίνει ότι στην Ελλάδα η πορεία της περιουσιακής και της εισοδηματικής ανισότητας είναι αντίθετη: ενώ ο πλούτος συγκεντρώνεται, οι διαφορές στα εισοδήματα αυξάνονται με διαφορετική ταχύτητα.
Με βάση στοιχεία της Eurostat, την περίοδο 2019–2023 το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 8,3 δισ. ευρώ. Από αυτό, όμως, μόλις 130 εκατ. ευρώ, δηλαδή 1,6%, κατευθύνθηκαν στους μισθωτούς. Η αύξηση του πλούτου δεν μοιράστηκε δίκαια — αντιθέτως, προήλθε από μια αναδιανομή εις βάρος της εργασίας και υπέρ του κεφαλαίου.
Η Ελλάδα εμφανίζεται σήμερα ως μια χώρα σε ανάπτυξη, αλλά με βαθιά κοινωνικά ρήγματα. Η πτώση της ιδιοκατοίκησης, η συγκέντρωση της ακίνητης περιουσίας, η πίεση στους μισθούς και η άνοδος των επενδυτών-ενοικιαστών διαμορφώνουν μια νέα κοινωνική τάξη πραγμάτων — όπου η ανισότητα δεν είναι πια κατάλοιπο της κρίσης, αλλά το νέο πρόσωπο της «ανάπτυξης».
