Η Αναστασία Σιούρτου περπατάει στο εγκαταλελειμμένο αγρόκτημά της στα περίχωρα της Καρδίτσας, μιας πόλης στην περιοχή της Θεσσαλίας στην κεντρική Ελλάδα. Μια απόκοσμη σιωπή πλανάται πάνω από το μέρος όπου εκτρέφονταν 650 πρόβατα. Στις 12 Νοεμβρίου, οι κτηνιατρικοί υπάλληλοι θανάτωσαν όλα τα ζώα μετά τον εντοπισμό κρούσματος ευλογιάς αιγοπροβάτων. «Υπάρχει ένα άλλο αγρόκτημα δύο χιλιόμετρα μακριά. Είχαν κρούσματα ευλογιάς, αλλά τα έκρυψαν», λέει, αναφερόμενη στο πώς πιστεύει ότι το κοπάδι της κόλλησε την ασθένεια. Η κα Σιούρτου είναι η ίδια κτηνίατρος και έχει επεκτείνει το αγρόκτημα που έχτισε ο πατέρας της.
Η απώλεια των ζώων σημαίνει οικονομική καταστροφή – εκτός από τα ζώα που έχασε το αγρόκτημα, το πρόβειο γάλα, το οποίο πωλείται για την παραγωγή φέτας, αναφέρεται συχνά ως ο «λευκός χρυσός» της Ελλάδας. Πέρα από το οικονομικό πλήγμα, ωστόσο, η κα Σιούρτου μιλάει για το συναισθηματικό κόστος. «Ήμουν εδώ την ημέρα που θανατώθηκαν τα πρόβατα. Είναι πολύ σκληρό, ένιωσα ότι δεν κατάφερα να τα προστατέψω».
Η ευλογιά των αιγοπροβάτων είναι μια ιογενής λοίμωξη. Τα πρώτα κρούσματα εντοπίστηκαν στη βόρεια Ελλάδα τον Αύγουστο του 2024 και έκτοτε η ασθένεια έχει εξαπλωθεί σε πολλές περιοχές της χώρας. Συνολικά 1.702 περιστατικά είχαν καταγραφεί μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
Η ανίχνευση ενός μόνο κρούσματος σε μια φάρμα σημαίνει ότι ολόκληρο το κοπάδι πρέπει να θανατωθεί για προληπτικούς λόγους. Μέχρι στιγμής έχουν θανατωθεί περίπου 417.000 αιγοπρόβατα, ποσοστό που αντιστοιχεί περίπου στο 4-5% του προηγούμενου συνόλου.
Περίπου το 80% του ελληνικού πρόβειου και κατσικίσιου γάλακτος προορίζεται για την παρασκευή φέτας, η οποία είναι προστατευόμενη ονομασία προέλευσης εντός της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι ενώ παρόμοιο τυρί μπορεί να παραχθεί και αλλού στην ΕΕ, δεν μπορεί να ονομαστεί φέτα. Το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να σέβεται αυτήν την απόφαση του 2002 μετά το Brexit.
Η Ελλάδα εξήγαγε πέρυσι φέτα αξίας 785 εκατομμυρίων ευρώ
Πέρυσι, η Ελλάδα εξήγαγε φέτα αξίας 785 εκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Εξαγωγών. Από αυτά, 520 εκατομμύρια ευρώ πήγαν σε χώρες της ΕΕ και 90 εκατομμύρια ευρώ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η φέτα πρέπει να παρασκευάζεται από τουλάχιστον 70% πρόβειο γάλα και το υπόλοιπο από κατσικίσιο.
Τα μικρά γαλακτοκομεία λένε ότι ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα στην προμήθεια πρόβειου γάλακτος, κάτι που θα μπορούσε να σημαίνει πιθανές ελλείψεις φέτας στο μέλλον. Ενώ οι τιμές δεν έχουν ακόμη αυξηθεί, αυτό πιθανότατα θα είναι το αποτέλεσμα εάν δεν εξαλειφθεί η επιδημία.
«Η περιορισμένη ποσότητα διαθέσιμου γάλακτος αυξάνει το κόστος παραγωγής και καθιστά πιο δύσκολη τη διατήρηση των τρεχουσών ποσοτήτων [φέτας] στην αγορά», λέει ο καθηγητής Δημήτρης Γκουγκούλης από την Κτηνιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Ένας άλλος κτηνοτρόφος προβάτων κοντά στην Καρδίτσα, ο Τάσος Μανάκας, είδε το κοπάδι των 873 προβάτων του να θανατώνεται στις 9 Οκτωβρίου. Τώρα περνάει τις μέρες του καθισμένος σε ένα μικρό δωμάτιο στον αχυρώνα του. «Το μαγαζί είναι κλειστό», λέει με πικρία. Ο κ. Μανάκας περνάει δίπλα από τις άδειες μεταλλικές ταΐστρες και το αρμεκτήριο που τώρα μαζεύει ιστούς αράχνης. «Συνήθιζα να έρχομαι το πρωί, άκουγα τα ζώα να βελάζουν, τα χάιδευα.
«Την ημέρα που τους θανατώσανε, ήμουν εδώ. Αν με έκοβες εκείνη την ημέρα, δεν θα αιμορραγούσα.» Ξεφυλλίζει σκεπτικά ένα κυβερνητικό έγγραφο γεμάτο αριθμητικούς πίνακες. Στους πληγέντες αγρότες προσφέρεται αποζημίωση μεταξύ 132 και 220 ευρώ ανά πρόβατο, ανάλογα με την ηλικία του. Οι αγρότες απαντούν ότι οι πληρωμές δεν επαρκούν για την κάλυψη των ζημιών τους.
Αντιδράσεις για τα καθυστερημένα μέτρα
Η κυβέρνηση έχει επίσης επικριθεί για την ευρύτερη αντίδρασή της στην επιδημία. Μια Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για τη Διαχείριση και τον Έλεγχο της Ευλογιάς των Προβάτων και των Αιγών συστάθηκε μόλις στα τέλη Οκτωβρίου – 14 ολόκληρους μήνες μετά τον εντοπισμό του πρώτου κρούσματος.
Εν τω μεταξύ, δεν δημιουργήθηκαν ζώνες lockdown στις περιοχές όπου καταγράφηκαν τα πρώτα κρούσματα στο τέλος του καλοκαιριού του 2024, και οι επικριτές λένε ότι η κρατική κτηνιατρική υπηρεσία έχει σημαντικά υποστελεχωμένο προσωπικό. Ταυτόχρονα, αγρότες έχουν συλληφθεί για την παράνομη μεταφορά ζώων με φορτηγά σε περιοχές που θεωρούνται απαλλαγμένες από ασθένειες. Και τοπικές πληροφορίες αναφέρουν ότι μολυσμένα ζώα έχουν ταφεί σε χωράφια χωρίς να ειδοποιηθούν οι αρχές.
Εκπρόσωπος του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων λέει στο BBC: «Εφαρμόσαμε το σχέδιο για την εξάλειψη της ευλογιάς των προβάτων από την αρχή, όπως προβλέπεται στα ευρωπαϊκά πρωτόκολλα.
Το αποτέλεσμα ήταν να φτάσουμε σχεδόν στο μηδέν τα κρούσματα την άνοιξη του 2025. Η απόφαση για τη σύσταση επιστημονικής επιτροπής τον Οκτώβριο του 2025 ελήφθη υπό την πίεση ενός παράγοντα – πολλοί αγρότες δεν συμμορφώθηκαν με τα μέτρα βιοασφάλειας, με αποτέλεσμα την έκρηξη των κρουσμάτων».
Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ελλάδας αποφάσισε τώρα ότι οι εισαγγελείς πρέπει να διερευνήσουν πιθανές παραβιάσεις των μέτρων βιοασφάλειας, κάτι που πολλοί επικριτές λένε ότι είναι ένα μέτρο καθυστερημένο.
Σε όλη τη χώρα, εξακολουθούν να υπάρχουν αγροκτήματα που λειτουργούν σύμφωνα με τα πρότυπα της δεκαετίας του 1960 – τενεκεδένιες παράγκες, τοίχοι φτιαγμένοι από ψημένο χώμα ή τσιμεντόλιθους και καθόλου περίφραξη.
Το BBC επισκέφθηκε ένα τέτοιο αγρόκτημα στα περίχωρα της πόλης της Λάρισας, στη Θεσσαλία. Δύο νεκρά αρνιά κείτονταν στο έδαφος. Ο ιδιοκτήτης επέμεινε ότι δεν υπήρχαν κρούσματα ευλογιάς στο αγρόκτημά του. Αρνήθηκε να επιτρέψει φωτογραφίες. «Μερικά ζώα έχουν εξογκώματα στο στήθος τους. Δεν είναι ευλογιά, αλλά κανείς δεν θα με πιστέψει», λέει.
Οι κτηνοτρόφοι αιγοπροβάτων στη Θεσσαλία ζητούν την έγκριση του μαζικού εμβολιασμού των κοπαδιών τους, ο οποίος, όπως λένε, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται το πρόβλημα στη Βουλγαρία και την Τουρκία. Τέτοιος εμβολιασμός επιτρέπεται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης βάσει των κανόνων της ΕΕ και οι αγρότες ασκούν μεγάλη πίεση στην κυβέρνηση να ζητήσει εμβόλια από το διαθέσιμο απόθεμα της Επιτροπής.
Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση απαντά ότι ο μαζικός εμβολιασμός θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάταξη της Ελλάδας ως ενδημικής χώρας για τις ασθένειες, κάτι που θα επιφέρει περιορισμούς στις εξαγωγές πρόβειου και κατσικίσιου γάλακτος – και ιδιαίτερα της φέτας. Οι ελληνικές αρχές τονίζουν επίσης ότι επί του παρόντος δεν υπάρχει πιστοποιημένο εμβόλιο κατά της ευλογιάς των προβάτων.
Ο καθηγητής Γουγκούλης επισημαίνει ότι τα υπάρχοντα παλαιότερα εμβόλια είναι αποτελεσματικά σε χώρες όπου η ευλογιά ενδημεί, αλλά «δεν αποτελούν εργαλείο για την εξάλειψη [της νόσου]». «Δεν αποτρέπουν πλήρως τη μόλυνση και ο ιός μπορεί να συνεχίσει να κυκλοφορεί εντός των εμβολιασμένων πληθυσμών».
Ωστόσο, η κατάσταση φαίνεται πλέον να ξεφεύγει από τον έλεγχο. Μέλη της Εθνικής Επιτροπής για τη Διαχείριση και τον Έλεγχο της Ευλογιάς των Προβάτων και των Αιγών δήλωσαν πρόσφατα σε δημοσιογράφους ότι οι κτηνοτρόφοι σε διάφορα μέρη της χώρας ενδέχεται να έχουν πραγματοποιήσει έως και ένα εκατομμύριο παράνομους εμβολιασμούς. Αυτό διαστρεβλώνει την επιδημιολογική εικόνα και δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τον έλεγχο των ασθενειών.
Ωστόσο, πολλοί κτηνοτρόφοι είναι θυμωμένοι με την υπόθεση των αξιωματούχων. Λένε ότι πρόκειται για έναν αυθαίρετο υπολογισμό και κατηγορούν την επιστημονική επιτροπή ότι θέτει σε κίνδυνο την εξαγωγή φέτας.
Ο αγρότης Χάρης Σεσκλιώτης, στο χωριό Ριζόμυλος κοντά στον Βόλο, τα ακούει όλα αυτά με βαθιά ανησυχία. Μία μόλυνση εντοπίστηκε στο αγρόκτημά του, η οποία οδήγησε στην προληπτική θανάτωση 700 προβάτων. Ήταν η δεύτερη φορά που το αγρόκτημά του καταστράφηκε, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία το 2023.
«Είναι εξαιρετικά σκληρό», λέει στο BBC, περπατώντας μέσα από τα άδεια μαντριά του με τα πρόβατα. Υπάρχουν στοίβες από μπάλες σανού τριγύρω που προορίζονται για φαγητό από τα πρόβατα, οι οποίες τώρα έχουν μείνει αχρησιμοποίητες στην αυλή του αγροκτήματος και σύντομα θα σαπίσουν. Ο κ. Σεσκλιώτης δεν είναι από τους αγρότες που κάθεται και μετράει τις πληγές του. «Σκέφτομαι να δημιουργήσω μια νέα μονάδα μοσχαριών με τον γιο μου», λέει. «Δεν έχουμε μάθει τίποτα άλλο εκτός από την εκτροφή κοπαδιών».
